فرحناز دهقی / روزنامهنگار
او درباره تأثیر یک بحران جهانی بر تئاتر نوشته است
تعلیق صدها تئاتر موزیکال، هزاران نمایش و خانهنشینی صدها هزار بازیگر و نویسنده و صحنهپرداز و موزیسین و... تئاتر نتیجه مستقیم پاندمی کرونا است که از سال 2019 چهارگوشه جهان را در برگرفته است. از تئاتر برادوی نیویورک و وستاند تئاتر لندن گرفته تا نمایشخانههای کوچک و محلی در سراسر جهان کمکم باید با سالگرد دو سالگی تعطیلی خود کنار بیایند و در این میان برخی نمایشها در فضای باز و با رعایت فاصله اجتماعی برگزار شدند تا نشان بدهند با وجود همه مرارتها، مشعل این میراث بهجای مانده از یونان باستان همچنان روشن است. اما تأثیر غیر مستقیم پاندمی بر هنر و بویژه تئاتر چیست؟
اکنون که طوفان پاندمی کووید19 در بیشتر نقاط جهان آرام گرفته، حوزههای مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ورزشی، هنری و... در حال بررسی اوضاع هستند تا ببینند از هیبتشان چه باقی مانده و گزیدگی این همهگیری تاریخی چه تغییراتی را در جانشان نشانده است. حالا جامعهشناسان، پژوهشگران و محققان دست به کار شدهاند تا ببینند توشه این ویروس بر احوال آدمی چه بود و چگونه میتوان آن روی سکه کرونا را هم دید؟
تئاتر که مهمترین مشخصهاش بازی کردن در برابر چشمان مخاطب حی و حاضر است، یکی از حوزههایی است که با شروع همهگیری ویروس کرونا کمکم مخاطبانش را از دست داد و آهسته به آغوش سکوت و سکون خزید. اخیراً نتایج تحقیقی در بریتانیا درباره تأثیر حقیقی پاندمی کووید روی تئاتر و عوامل آن منتشر شده است که مطالعه آن میتواند به پاسخ ابهامات و پرسشهای احتمالی ذهن ما نور بیفکند تا در چشمانداز روشنتری به آینده تئاتر فکر کنیم.
ظاهراً درباره تأثیر کرونا بر تئاتر کارهای متعددی صورت گرفته اما کمتر کسی به سراغ افراد فعال در این صنعت رفته تا با گوش سپردن بهگفتههای آنها با حقیقت پاندمی در تئاتر بپردازد. این تحقیق را دانشگاه متروپولیتن منچستر در همکاری با دانشگاه اسکس انجام داده و دانشگاه سلطنتی بلفست هم ضمن حمایتهای مالی از این پروژه، تلاش کرده مسیر را برای انتشار نتایج این تحقیق هموار کند. این تحقیق که با همکاری سه دانشگاه 18 ماه به طول کشیده و تلاش شبانهروزی دهها محقق هنر را در بر دارد؛ بنابراین میتواند از مبنای علمی قابل توجهی برخوردار باشد. یکی از نکتههایی که در مصاحبه با فعالان حوزه تئاتر بیش از هرچیز به چشم میخورد، حمایت عوامل از یکدیگر است. تئاترهای بیگ پروداکشن متعددی در بریتانیا با شیوع کرونا متوقف شدند و صدمات مالی و روحی هنگفتی را بر جای گذاشتند، اما آنچه عوامل در این مصاحبهها به کرات به آن اشاره کردند، این بود که در این شرایط همدلی و حمایت از یکدیگر باعث شد بتوانند در کوران و ناامیدی انگیزهای برای ادامه دادن داشته باشند. دکتر جاشوا ادلمن، استاد تئاتر معاصر در دانشگاه منچستر متروپولیتن میگوید: «حقیقت این است که پاندمی تأثیرات ویرانکنندهای روی تئاتر در سراسر جهان گذاشته است و در این میان عوامل آن بیشترین صدمه را خوردند. اما بدون شک آنچه در عرصه تئاتر بواسطه ویروس کرونا روی داد، سبب خواهد شد با تأثیرات عمیقی در این حرفه روبهرو شویم که طی دهههای آینده میتوانیم بیننده نشانههای آن باشیم. مانند هر رویداد دیگری، انسانها در مواجه با آن دو رویکرد اتخاذ کردند؛ دسته اول با هراس و نگرانی از تغییر و تحول پیش آمده مصرانه منتظر پایان پاندمی نشستند تا به روال سابق به حرفه خود برگردند. اما دسته دوم با کنترل ترس و گمراهی خود، تلاش کردند در شرایط کنونی همچنان با رشتههایی هرچند باریک خود را به صنعتی که عاشقانه دوست میدارند، متصل نگه دارند و با کمک پلتفرمهای آنلاین دریچهای جدید به سوی این حرفه بگشایند. در روزهای قرنطینه و انزوا، انسانها حریصانه بهدنبال خواندن کتاب، تماشای فیلم و سریال و گوش سپردن به موسیقی بودند. برخی عوامل تئاتر هم دست به کار شدند تا سهم تئاتر را در این شرایط محفوظ نگه دارند و مخاطبان را به سوی خود بکشانند. ضمن اینکه من تصور میکنم یکی از بزرگترین تأثیرات دوران قرنطینه و پاندمی در عرصه تئاتر این است که فرصت مغتنمی به فعالان این حوزه داد تا مطالعه خود را تعمیق کنند و از طریق شبکههای اجتماعی با مخاطبان خود ارتباط قویتری برقرار کنند. تجربه شخصی من در مواجهه با این شرایط در ابتدای امر ترس و نگرانی بود اما کمی بعدتر، با دانشجویانم تصمیم گرفتیم از فرصت پیشآمده استفاده کنیم و با تشکیل جلسات آنلاین نمایشنامهخوانی و تحلیل تئاتر ارتباط خود را با هنری که عاشقانه به دنبالش هستیم، حفظ کنیم. بسیاری از نویسندگان و نمایشنامهنویسان هم دست به کار شدند و طی این مدت نمایشنامههایی نوشتند که یا بهصورت آنلاین اجرا شد یا قرار است بزودی به روی صحنه برود. البته ما خود میدانیم که در فرهنگمان تئاتر اهمیت بسیار زیادی دارد و دولت و نهادهای دولتی از این عرصه حمایت میکنند، اما شاید در جوامع دیگر تنشهای فکری در کنار فشارهای مالی باعث شده تا طی این مدت خلاقیت بهعنوان عنصر حیاتی هنر، از ذهن عوامل رخت ببندد. شورای هنر انگلستان اعلام کرده برای جبران صدمات مالی، 160 میلیون پوند به صنعت تئاتر کمک خواهد کرد که از این مقدار 20 میلیون پوند در اختیار افراد و عوامل تئاتر قرار خواهد گرفت و 50 میلیون پوند دیگر هم به نهادها و مؤسسات اهدا خواهد شد تا همچنان تئاتر لندن بهعنوان یکی از بازوهای اقتصادی انگلیس باقی بماند.»
دکتر هولی مپلز استاد تئاتر دانشگاه اسکس اعتقاد دارد: بازیگران و عوامل تئاتر طی این مدت با مصایب متعددی در گذران زندگی خود روبهرو شدند اما مسائل مالی تنها مشکل آنها نبود. وضعیت کنونی تأثیرات عمیقی بر مفهوم فریلنسری در تئاتر، مشارکت مخاطبان و خلاقیت گذاشت. با این همه ما در متروپولیتن تلاش کردیم با بهره گرفتن از وضعیت موجود، اجرای تئاتر در مدیوم دیگری را تجربه کنیم. به همین خاطر به سوی اجرای آنلاین کشیده شدیم و حتی اکنون که وضعیت کمی بهتر شده و بیشتر شهروندان دومین فاز واکسن را هم دریافت کردهاند، نمایشگاه طراحان لباس تئاتر را هم بهصورت آنلاین برگزار خواهیم کرد. مسأله این است که مدیوم جدید فرصت چشم در چشم شدن بازیگر و بیننده را میگیرد اما به جای آن گستره مخاطبان بشدت گسترده شده است و ما بارها در تئاترهای آنلاین شاهد این بودیم که افرادی که شاید هرگز نتوانند در زندگی به تئاتر متروپولیتن لندن بیایند، میتوانند نمایشها را تماشا کنند. این همه چیزی است که ما به دنبالش هستیم؛ مخاطبانی به وسعت یک دنیا.
منابع: سایت متروپولیتن لندن
دانشگاه اسکس لندن