بیتا میرعظیمی
خبرنگار
اواخر هفته گذشته، فیلمی از آتش‌سوزی عمدی ده‌ها اصله درخت کاج در منطقه توشی سیاهکل در فضای مجازی دست به دست شد. در این فیلم تمامی درختان در وسعتی قابل توجه توسط افرادی، به قصد تغییر کاربری به آتش کشیده شده بود. فعالان محیط زیست آن را کار چوب خواران و قاچاقچیان چوب دانستند. مدیرکل منابع طبیعی گیلان در گفت‌و‌گو با «ایران» قطع عمدی هرگونه درختی در این منطقه را تکذیب کرده و این آتش‌سوزی غیرعمدی را با ارسال اسنادی مربوط به سال گذشته دانست. اما باوجود ارائه اسناد مبنی بر آتش‌سوزی غیرعمدی در توشی، منتشر کننده این فیلم در گفت‌و‌گو با «ایران»، از آتش‌سوزی‌های عمدی با شیوه‌ای کاملاً حرفه‌ای برای نابودی و تغییر کاربری جنگل‌ها خبر داد.
او این شیوه جنگل سوزی را که به قصد تصرف اراضی جنگلی صورت می گیرد مختص به سیاهکل ندانسته و می گوید: «این شیوه از خشک کردن درختان در رامسر، کوه های رودسر و... نیز مشاهده می شود.»
سند ارسال شده از سوی منابع طبیعی گیلان به روزنامه ایران صورتجلسه ای  است که در آن مسئولان منابع طبیعی تأکید کرده‌اند که هیچ شواهدی مبنی بر عمدی بودن آتش‌سوزی در این جنگل نیافته‌اند. ارسال این اسناد مبنی بر عمدی نبودن آتش‌سوزی در جنگل‌ها، این سؤالات را پیش می‌آورد چرا با‌وجود وسعت بالای آتش فقط کنده درخت‌ها درگیر آتش‌سوزی شده است؟ این آتش طبیعتاً باید به تاج برخی از درختان می‌رسید و آنها را خاکستر می‌کرد پس چرا هیچ ردپایی از آتش‌سوزی در زیر اشکوب درختان و روی زمین وجود ندارد؟ این آتش‌سوزی غیرعمدی چرا فقط بخشی از تنه درختان را درگیر کرده است؟ اصلاً نوشتن چنین صورتجلسه ای چه الزامی داشته است؟
قطع درختان عمدی نیست
«میرحامد اختری» مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان، قطع عمدی ده‌ها درخت کاج در منطقه توشی سیاهکل را با ارسال اسناد و مدارکی تکذیب کرده و به «ایران» می‌گوید: در این منطقه هیچ درختی قطع نشده و این فیلم مربوط به سانحه آتش‌سوزی غیرعمدی مورخ 27/09/1400 در روستای کولاک‌آور است که بر اثر سهل‌انگاری مسافران غیربومی صورت گرفته و با بررسی اداره کل منابع طبیعی شهرستان سیاهکل، هیچ آثار و شواهدی مبنی بر ایجاد حریق عمدی برای تغییر کاربری توسط اشخاص یا شخصی خاصی یافت نشده است. آتش‌سوزی سطحی بوده و درختان و لاش‌برگ‌ها دچار سوختگی شده و ته درختان همانگونه که در فیلم هم مشاهده می‌شود همچنان سیاه است. این مقام مسئول در پاسخ به این سؤال که اگر آتش‌سوزی در این منطقه رخ نداده و حریق عمدی نیز صورت نگرفته است، چرا هیچ سیاهی‌ای در کف زمین مشاهده نشده و تنها تنه درختان بریده شده است، می‌گوید: 15 روز بعد از آتش‌سوزی سطح زمین، تمام آثار از بین رفته و پاک می‌شود. بنابراین طبیعی است که پس از گذشت چندین ماه تمام آثار آتش‌سوزی از بین برود.
درخت سوزی عمدی است
اما از دیگر سو «شیرعلی‌پور» رئیس شبکه سمن‌های محیط‌زیست گیلان، موضوع قطع درختان در منطقه توشی سیاهکل را تأیید کرده و به «ایران» می‌گوید: این حادثه در سال‌جاری رخ داده و این فیلم توسط فردی معتمد در فضای مجازی منتشر شده است. هر چند که این موضوع نیازمند بررسی‌های بیشتر است اما فردی که این فیلم را ارسال کرده یکی از فعالان محیط‌زیست بوده و کاملاً مورد تأیید بنده است.
قطع حرفه‌ای درختان جنگل
برای صحت و سقم این موضوع با «پوریا فرهش» فعال محیط‌زیست و مدیرمسئول پایگاه خبری گیلکام، که برای اولین بار فیلم قطع درختان کاج در توشی را در گروه فعالان محیط‌زیست کشور منتشر کرده بود، تماس گرفته و موضوع را پیگیری کردیم. این فعال محیط‌زیست به «ایران» می‌گوید: این موضوع تنها اختصاص به «توشی» ندارد و الان به نوعی قطع درختان به‌صورت حرفه‌ای در این منطقه باب شده است. افراد به‌صورت حرفه‌ای آموزش دیده و قطع درختان را انجام می‌دهند. آنها اول به درخت آسیب زده و بعد مجوز جمع‌آوری درختان فرسوده و شاخ و برگ را می‌گیرند. این افراد برای کسب سود بیشتر، اطراف درختان را آتش زده یا ساقه آنها را قطع می‌کنند. طی هفته گذشته 2 فیلم مردمی به‌دست ما رسید که در یکی ساقه‌ها و تنه درخت به‌صورت کاملاً حرفه‌ای بریده شده بود و در دیگری اطراف ریشه را آتش زده و با این کار درخت را خشک کرده‌اند. متأسفانه یک شیوه نابودی عرصه ملی در این منطقه رواج پیدا کرده است که نشان می دهد این افراد به‌صورت حرفه‌ای نیز آموزش می‌بینند.
وی می‌افزاید: متأسفانه هفته گذشته مدیرکل منابع طبیعی گیلان نیز قطع حرفه‌ای درختان در منطقه شفت را تکذیب کرده و از برخورد جدی با انتشار دهنده فیلم به‌دلیل تشویش اذهان خبر داد. اما بعد از انتشار فیلم توشی سیاهکل، مشاهده شد که درختان قطع شده و تنها یک تک درخت مورد آسیب قرار نگرفته است. مدیرمسئول پایگاه خبری گیلکام ادامه می‌دهد: این شیوه تخریب منابع طبیعی در کل استان رواج پیدا کرده و به جای تکذیب بهتر است مسیری برای از بین بردن و رفع آن طراحی کرده و اجازه نقل و انتقال درختان و ساقه‌های افتاده تا اطلاع ثانوی صادر نشود. در حال حاضر این اتفاق برای تک تک جنگل‌ها رخ می‌دهد؛ به گونه‌ای که در یک سال گذشته 9-8 فیلم به دست ما رسیده که اول به درختان آسیب عمدی وارد کرده و پس از خشک شدن آنها را جمع‌آوری می‌کنند. بنابراین، این حادثه‌ای نیست که به راحتی توسط مسئولان تکذیب شود. این فعال محیط‌زیست در خصوص حضور محیطبانان در منطقه نیز می‌گوید: محیطبانان منابع طبیعی در این منطقه وسیع، انسان‌های بسیار شریفی هستند اما متأسفانه تعدادشان بسیار اندک است. در کل دنیا به ازای هر متر مربع یک محیطبان و جنگلبان وجود دارد اما در ایران کمتر از این مقدار است بنابراین با این تعداد کم نمی‌شود محیط وسیعی مانند جنگل‌ها را پوشش داده و از آنها محافظت کرد. راهکار برون رفت از این مسأله نیز آن است که در ابتدا بپذیریم شیوه جدیدی از قطع درختان جنگل در منطقه باب شده و باید خیلی زود با آن مقابله شود. از طرفی باید تعداد محیطبانان را افزایش داده و اجازه حمل‌ونقل درختان و شاخ و برگ‌ها از قاچاقچیان و سوداگران گرفته شود.
برداشت‌کنندگان چوب، محیطبان شدند
در همین حال «فرشید کریمی» فعال محیط‌زیست و مدیرعامل مؤسسه آوای تورنگ گیلان، بحث قاچاق چوب در حوادثی نظیر توشی سیاهکل را اندک دانسته و به «ایران» می‌گوید: این اتفاق برای تغییر کاربری جنگل‌ها و تصرف اراضی صورت می‌گیرد چرا که در صورت خشک شدن، درختان دیگر ارزش نداشته و برای قاچاقچیان نیز صرف نمی‌کند تا آن را جابه‌جا کنند. افراد سودجو این درختان را از بین می‌برند تا بعد از منابع طبیعی مجوز تغییر کاربری بگیرند. همچنین افرادی دیگر نیز می‌توانند به بهانه انتقام، این درختان را از بین برده و نابود کنند.
این فعال محیط‌زیست ادامه می‌دهد: مهم‌ترین مشکل منابع طبیعی و وقوع حوادثی از این دست به نمایندگان مجلس بازمی‌گردد. طبق بند ماده 38 بند 3 قانون 1396، طرح 10 سال تنفس از برداشت تصویب شده و عموماً طرفداران بهره‌برداری از چوب با حمایت نمایندگان، بودجه را به اندازه‌ای کم کرده‌اند که این طرح به شکست انجامیده و دوباره برداشت چوب از جنگل‌ها رواج پیدا کند. از طرفی شرکت‌های قراردادی که مسئول برداشت چوب هستند به‌عنوان جنگلبانان مشغول به کار شدند. بنابراین این شائبه نیز وجود دارد که این جنگلبانان با قاچاقچیان چوب همدست بوده و با آنها همکاری می‌کنند. سازمان جنگل‌ها در این مورد مظلوم واقع شده و اختیاری نیز در اخراج آنها ندارد چرا که در صورت اخراج، وزارت کار به میدان آمده و مشکلات پیچیده‌تر می‌شود. از طرفی نیروی کافی برای نگهداری از جنگل وجود نداشته و با پایش سطحی کارشناسان جنگل، بهترین فرصت برای نابودی منابع ملی توسط قاچاقچیان چوب فراهم شده است.

نیم نگاه

این اتفاق برای تغییر کاربری جنگل‌ها و تصرف اراضی صورت می‌گیرد چرا که در صورت خشک شدن، درختان دیگر ارزش نداشته و برای قاچاقچیان نیز صرف نمی‌کند تا آن را جابه‌جا کنند. افراد سودجو این درختان را از بین می‌برند تا بعد از منابع طبیعی مجوز تغییر کاربری بگیرند. همچنین افرادی دیگر نیز می‌توانند به بهانه انتقام، این درختان را از بین برده و نابود کنند. این شیوه جنگل سوزی را که به قصد تصرف اراضی جنگلی صورت می گیرد مختص به سیاهکل نیست و در رامسر، کوه های رودسر و... نیز مشاهده می شود.

زخم سیاه آلودگی نفتی سال هاست که بحران می‌آفریند. هرجایی که نفت ازدل زمین بیرون زده، به زخم تبدیل شده است. از سواحل جنوبی خلیج فارس تا خوزستان ، که هر چند وقت یک بار آلودگی نفتی اش به تیتر رسانه‌ها تبدیل می‌شود. لرستان محل ترانزیت فرآورده‌های نفتی سال هاست که از نفت آسیب می‌بیند و رود کشکان خشک شده‌اش طعم نفت می‌دهد. تنها در میدان نفتی اهواز ۵۰۰ حلقه چاه حفر شده است و فعالیت‌های گسترده شرکت‌های نفتی و پتروشیمی آلودگی‌های متعددی را بر محیط‌ زیست وارد کرده است. اجتناب شرکت‌ها و پالایشگاه‌ها در انجام مسئولیت اجتماعی در قبال این آلایندگی موجب شده تا سهم زمین خوزستان از این ثروت تنها سیاهی و آلودگی باشد. چهار محال و بختیاری هم از نفت آسیب می‌بیند. دوم اردیبهشت روز جهانی زمین پاک است. یک جنبش محیط‌ زیستی، تا همگان از اهمیت زمین و مزایای بی‌بدیل آن و گام‌هایی که می‌توانند برای حفظ آن بردارند، آگاه شوند. نشست نفت، افزایش آلودگی خاک، استفاده از مواد نفتی در حفاری چاه‌های نفت، ورود مواد سمی پالایشگاه‌ها به رودخانه‌ها و آب‌های زیرزمینی تنها بخشی از بحران‌هایی است که روز جهانی «زمین پاک» فرصت پاسخ به آنها را فراهم می‌کند.
این لکه‌های نفتی نمونه‌ای از آلودگی‌هایی است که بر اثر نشتی یا ترکیدگی در خطوط انتقال نفت در زمین‌ها و رودخانه‌های میادین نفتی اتفاق می‌افتد که برخی از آنها برای سال‌ها اثر خود را باقی می‌گذارد.

داریوش یاراحمدی
اقلیم‌شناس و استاد دانشگاه لرستان
امروزه گرد و غبار به پدیده‌ای فراگیر علی‌الخصوص در غرب کشور تبدیل شده است. این حضور نامبارک به قدری تکرار شده که اگر روزی هوا بدون گرد و غبار باشد مردم با تعجب خدا را شکر می‌کنند. گرد و غبار پدیده‌ای تاریخی ا‌ست و عمری هم اندازه با پدیده باد و خاک در زمین دارد. تاریخ مکتوب چند هزار ساله انسان نیز شواهد زیادی از رخدادهای این پدیده دارد که حتی موجب شکست‌های جنگی و انقراض دودمان‌های پادشاهی و حتی نابودی تمدن‌هایی شده است. با وجود این می‌توان با ضرس قاطع گفت علت اصلی رخداد و افزایش فراوانی گرد و غبار در دهه‌های اخیر، انسان است. انسان‌ها با عملکرد خود موجب پیدایش و تشدید گرد و غبار شده‌اند و می‌شود این تأثیرگذاری را به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم مورد بررسی قرار داد. اثرگذاری غیر مستقیم انسان‌ها در پدیده گرد و غبار، با افزایش گازهای گلخانه‌ای و گرمایش جهانی (ناشی از سوخت‌های فسیلی، جنگل‌زدایی، دامداری‌ها و...) مرتبط است و اثر مستقیم با تغییر کاربری‌های زمین و استفاده بیش از اندازه از آب‌های شیرین در کشاورزی ، صنعت و... حذف حقابه‌های تالاب‌ها نیز مرتبط است. شواهد قطعی علمی نشان می‌دهند که منشأ اصلی گرد و غبارهای نیمه غربی کشور سرزمین، عراق و سوریه و بخصوص تالاب‌های خشک‌شده بین‌النهرین است؛ تالاب‌هایی که به‌دلیل عدم تخصیص حقابه آنها به‌دلیل کشاورزی و سدسازی‌های بی‌رویه، خشک شده‌اند. لازم به ذکر است که بر اساس اطلاعات موثق، نقش ترکیه در این خشکیدگی با پروژه‌های سد‌سازی‌ جاه‌طلبانه بسیار فراتر از نقش کشور عراق و ایران است و متأسفانه گویا این کشور حد یقفی برای سدسازی‌های خود متصور نیست. به هر حال این پدیده امروزه در حال تشدید است و به معضلی بهداشتی و اقتصادی بزرگی برای کشور تبدیل شده است. به هر روی در این نوشتار کوتاه بیشتر سعی بر آن است که بر یک موضوع علمی مهم که با وجود سادگی و عمومیت، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد تأکید شود. این موضوع ساده، همان تأثیر گرد و غبار بر خشک شدن منابع آب کشور اعم از آب‌های سطحی و زیرزمینی است و فرایند این اثرگذاری نامطلوب بر منابع آب، بسیار ساده و ابتدایی است. این فرایند در مفاهیم فیزیکی تابش، جذب و انعکاس قابل درک است و اثبات شده که آن بخشی از تابش خورشید که جذب می‌شود موجب افزایش دما می‌شود و آن بخشی که منعکس می‌شود، به‌دلیل بازگشت آنی به فضا اثری در افزایش دما ندارد. اصل ساده دیگر این است که سطوح تیره، بشدت جاذب تابش خورشید هستند و از سویی سطوح سفید، مثل برف انعکاس بسیار بالایی دارند. بنابراین مختصر و مفید می‌شود استنتاج کرد که گرد و غبار موجب می‌شود که برف سفید با انعکاس بالا به برف تیره با جذب بالا تبدیل و با افزایش دما موجب زیاد شدن و تسریع ذوب برف شود. بنابراین برف مناطق کوهستانی که قبلاً برای چندین‌ماه دوام داشت و به‌تدریج ذوب می‌شد در حال حاضر به‌دلیل پوشیده ‌شدن با گرد و غبار، بسرعت و در همان زمان ریزش برف یا اندک زمانی بعد، ذوب می‌شود. ذوب سریع موجب می‌شود تا آب‌های حاصل از آن، سیلاب‌وار به حوضه‌های انتهایی ورود کنند، ‌آن‌همزمانی که فصل نیازهای آبی گیاهی و کشاورزی هنوز شروع نشده است.
بدیهی‌ است که حیات رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و تالاب‌ها در اکثر موارد به وجود چشمه‌های کوهستانی وابسته است که حالا به‌دلیل کم‌بارشی برف و از سویی آب‌شدن همان مقدار، در بهار و تابستان دیگر آبی وجود نخواهد داشت. به همین دلیل ساده گرد و غبارها را می‌توان از علل اصلی خشک شدن منابع آب کشور به‌حساب آورد و البته واضح است که این مورد را باید در کنار حفر چاه‌های عمیق و روش‌های کشاورزی‌ ناسازگار با اقلیم و مدیریت غلط آبخوان‌ها و... در نظر گرفت. نتیجه اینکه اگر چاره‌ای برای معضل گرد وغبارها مکرر و افزایشی کشور از طریق تشکیل ائتلافی منطقه‌ای (اعم از عراق و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس) برای مقابله با زیاده‌خواهی‌ها و سدسازی‌های بی‌رویه کشور ترکیه نشود  یا اگر در داخل کشور حقابه‌های حوضه‌ها داده نشود و از آب‌دزدی و انتقال آب از حوضه‌ها جلوگیری نشود، یک دهه دیگر، محیط‌ زیست ایران به کلی در آستانه نابودی قرار خواهد گرفت.

ایرنا- «غلامرضا منتظری» نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی گفت: باید با الهام از منابع دینی و فرهنگی یک چهارچوب و نظام‌نامه‌ در صنعت گردشگری ترسیم شود، ضمن اینکه قابلیت‌ و ظرفیت‌های کشور معرفی و برای گردشگران استانداردسازی می‌شود دچار دافعه نشویم.
ایسنا- «صادق ضیاییان» رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا، ضمن اشاره به ورود سامانه بارشی به کشور طی فردا (۴ اردیبهشت ماه) از خیزش گرد و خاک در نقاط مختلف خبر داد.
ایسنا- «علی محمد مختاری» مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران، با تأکید بر اینکه طرح احداث بوستان‌های مادر و کودک بر اساس درخواست‌های خود شهروندان تهیه شد، گفت: این طرح سرانه فضای سبز شهر تهران را کاهش نمی‌دهد و حتی یک سانتیمتر از فضای سبز کاسته نمی‌شود.
ایسنا- «علیرضا شریعت» یک کارشناس حوزه آب با اشاره به بحران کم‌آبی در کشور تأکید کرد: لازم است به‌سرعت با تغییر پارادایم و با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های ملی اعم از بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و خبرگان علمی، جوامع محلی و به دور از نگاه سیاسی و حزبی برای مقابله جدی با بحران پیش رو آماده شویم.
مهر- «حسن پسندیده» مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌ زیست گفت: یکی از چالش‌های ما بحث عدم توجه به ساماندهی مدیریت پسماندها بوده که الان در برخی مناطق از جمله ساحل شمالی به معضل ملی تبدیل شده است.