محمد معصومیان
گزارش‌نویس

​​​​​​​

«هر جا دلم خواست دود می‌کنم، فرقی نمی‌کند روی مبل یا روی تخت یا وقتی کنار فرزندم نشسته باشم. به نظرم چیزی که باعث شده این ویپ‌ یا پاد یا هر مدل سیگار الکترونیک همه‌گیر شود همین راحتی استعمال آن است.» اینها جملات مرتضی است که چند ماهی است با کشیدن سیگارهای الکترونیک که مدل‌های زیادی از آن وارد بازار شده، حسابی احساس راحتی می‌کند. دستگاه‌هایی که این روزها به وفور در دست مردم دیده می‌شود و انگار مد جدیدی برای مصرف‌کنندگان سیگار است یا شاید هم راه میانبری برای اذیت نشدن دیگران در محیط‌های بسته؛ پک می‌زنند و بخاری سفید با بویی خوش از دهان بیرون می‌دهند.
چرا سیگارهای الکترونیک این‌قدر مورد استقبال قرار گرفته است؟ آیا واقعاً آن‌طور که گفته می‌شود باعث ترک سیگار خواهد شد؟ کافی است سری به سایت‌های فروش انواع این سیگارها بزنید تا بفهمید با یک تجارت میلیاردی طرف هستید؛ تجارتی که به صورت رسمی از سال 2004 آغاز شد و انواع و اقسام سیگارهای الکترونیک وارد بازار جهانی شد. سراغ یکی از فروشندگان این سیگارها می‌روم که در ابتدای پاساژی یک مغازه‌ پر از عود و سنگ‌ نمک و این قبیل کالاها دارد. اما بهترین قفسه دقیقاً بالای سر اوست که پر است از سیگارهای الکترونیک، ویپ و پاد. مرد میانسال روی صندلی نشسته و از پیپی که روی میز گذاشته بوی گرم توتون معطر بلند می‌شود. سر حرف را باز می‌کنم و او از استقبال بالای مردم برای خرید ویپ و پاد می‌گوید: «همه مدل آدمی مشتری این سیگارها هستند. جوان و پیر ندارد خیلی‌ها برای ترک سیگار می‌خواهند و بعضی می‌گویند از ترس زن و بچه سراغ این مدل‌ها آمده‌اند.»
او تعریف می‌کند که بیش از 100 مدل از این سیگارها دارد که با قیمتی بین 750 هزار تا 2.5 میلیون تومان فروش می‌رود: «اینها هم شبیه ماشین است با برندهای مختلف که بعضی قدرت بیشتر و بعضی آپشن بیشتر دارند. همین‌ها باعث می‌شود قیمت‌های مختلف داشته باشند. اما در مجموع پاد ارزان‌تر از ویپ است. پاد قطره سبک‌تری می‌خورد و ارزان‌تر هم هست، ویپ قطره سنگین‌تر می‌خورد و قیمت بالاتری دارد. قیمت پاد تا یک میلیون و 200 هزار تومان است و ویپ از یک میلیون و 700 هزار تومان به بالا است.»
جدا از خرید دستگاه به‌صورت جداگانه باید قطره‌هایی را خرید که درواقع مایع نیکوتین است بعلاوه گلیسیرین و چند ماده دیگر که در خود دارند و در واقع با گرم شدن دستگاه مایع به‌صورت بخار وارد دهان و ریه می‌شود: «این قطره‌ها هم از 200 تا 600 هزار تومان بسته به کارخانه تولیدکننده یا میزان نیکوتین قیمت‌های متفاوتی دارد.» مرد فروشنده شرکت‌های سازنده این دستگاه‌ها را که متعلق به چین، تایلند و تایوان هستند نام می‌برد و درباره هرکدام توضیح می‌دهد. شاید هم دستگاه‌هایی که او دارد بیشتر از این کشورها وارد شده است.
سینا 10 سال است که سیگار می‌کشد اما بعد از آشنایی با پاد، هم سیگار می‌کشد هم پاد؛ چون به قول خودش: «نه همیشه و همه جا می‌شود سیگار کشید نه کشیدن پاد همیشه جواب می‌دهد.» او که شغلش را از پشت مونیتور در خانه به‌صورت دورکاری انجام می‌دهد یکی از دلایل استفاده از پاد را در خانه ماندن می‌داند: «پاد باعث شده کمتر از پشت مونیتور تکان بخورم. قبلاً برای کشیدن یک نخ سیگار باید تا بالکن می‌رفتم اما الان لازم نیست.» سینا اولین بار این دستگاه را دست یکی از دوستانش می‌بیند و بعد از خرید یک پاد با پنج هزار «پاف» کار را آغاز می‌کند: «راستش را بخواهی خودم حس می‌کنم از وقتی از این دستگاه‌ها استفاده می‌کنم دندانم کمی زرد شده است. همسرم هم یکی دوبار گفت که این اتفاق افتاده است. بدبختی فقط این است که قبلاً فقط معتاد سیگار بودم الان معتاد به دو مدل سیگار شده‌ام. خیلی هم در رابطه با مضرات این نوع سیگارها خوانده‌ام ولی چون هنوز سال‌های زیادی از تولید این مدل‌ها نمی‌گذرد، نمی‌شود به این تحقیقات اطمینان کرد.»
تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفته و آن‌طور که خوانده‌ام بیشتر آنها روی مواد قندی که در محلول سیگارهای الکترونیک وجود دارد، تأکید دارند که باعث تخریب دندان می‌شود و بعضی از محققان هم معتقدند سیگارهای سنتی از این نظر کمتر مضر هستند. در بعضی از تحقیقات هم گفته شده محلول سیگارهای الکترونیک باعث تخریب لثه و تغییر باکتریایی دهان می‌شود.
منوچهر اما تجربه سخت‌تری در عرض 6 ماه استفاده از ویپ دارد. هر چند معتقد است این عوارض برای مصرف مایع‌های تقلبی بوده است: «مصرفم خیلی زیاد شده و همین مسأله باعث شده بود دست و پایم شب‌ها خواب می‌رفت. 
گاهی در خواب سرفه‌های عجیب و غریبی داشتم و دندان‌هایم هم به‌سرعت درحال رنگ عوض کردن بود. همین باعث شد دوباره برگردم همان سیگارهای قدیمی را بکشم.» او حالا در تلاش است میزان کشیدن سیگار خود را کاهش دهد تا دوباره به سیگارهای الکترونیک برنگردد.
مسعود چند ماه است درگیر کشیدن ویپ است و حسابی راضی است. به‌قول خودش خیلی حوصله دنبال کردن مضرات آن‌ را ندارد: «اولین‌بار دست یکی از دوستانم دیدم و خیلی خوشم آمد، بعد به‌صورت اینترنتی سفارش دادم و الان همه‌جا با من است. بخصوص زمان رانندگی خیلی خوب است چون نه نیاز به فندک داری نه بوی بدی توی ماشین می‌پیچد. احتمال سوختن صندلی ماشین هم وجود ندارد. اگر قبلاً بخصوص در فصول سرد سیگار کشیدن در خانه و پخش شدن بوی آن معضل بود الان به‌راحتی با اینها در خانه راه می‌روم و می‌کشم و همسرم هم کاری به کارم ندارد.»
به‌ نظر سهولت استعمال، بی‌بو بودن و انگیزه‌هایی برای ترک سیگار باعث شده است این دستگاه بین مردم مورد استقبال قرار بگیرد، اما دکتر امیرعباس مقدسی در رابطه با استعمال این‌گونه دستگاه‌ها معتقد است، به‌خاطر مدت زمان کمی که از فروش این دستگاه‌ها می‌گذرد هنوز نمی‌توان به‌صورت دقیق میزان تخریب آنها را بررسی کرد. اما بیشتر پژوهش‌هایی که در این زمینه صورت گرفته نشان می‌دهد این مدل دستگاه‌ها هم تخریب‌هایی برای ریه دارند و این طرز فکر که آنها ایمن هستند، کاملاً غلط است: «طی تحقیقاتی که داشته‌ام این دستگاه‌ها برای جوانان خیلی جذاب است درحالی که مصرف آنها باعث خواهد شد راه برای مصرف سیگار هموار‌تر شود. 
یکی دیگر از اتفاقاتی که باعث می‌شود به نتایج تحقیقات چه در رابطه با مضر بودن این دستگاه‌ها یا کمتر آسیب‌رسان بودن آنها به نسبت سیگار مشکوک شویم، رقابت شرکت‌های بزرگ و تجارت میلیاردی است که در این بازار وجود دارد.» 
مقدسی معتقد است، در هرحال نیکوتین یک ماده سمی برای ریه و مضر برای سلامتی است و از هر طریقی که وارد بدن شود آسیب‌های خاص خودش را دارد: «همه تحقیقاتی که در این زمینه دیده‌ام نشان می‌دهد، این دستگاه‌ها هم مشکلات خاص خودشان را بخصوص برای بهداشت دهان و دندان دارند.»
بحث در زمینه میزان مشکلات سیگار سنتی و سیگار الکترونیک کماکان ادامه دارد، اما چیزی که باید به آن فکر کرد استقبال بیش از اندازه بخصوص در نسل جوانی است که از این طریق بدون هیچ نشانه‌ای می‌توانند از زیر نظارت خانواده فرار کنند و آماده مصرف جدی‌تر دخانیات باشند.