عکس نوشت

امیررضا محمدی

از خاطرات رفته حکایت
به انگیزه برپایی نمایشگاه «ازدواج؛ به روایت آثار کتابخانه و موزه ملی ملک»

«النِّکاحُ سُنَّتِی فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِی فَلَیسَ مِنِّی‏» ازدواج سنتی است که از هبوط آدم ابوالبشر بر آدمی واجب شده است. و این نه در اسلام که به سبب در آمیختن آن با فرهنگ غنی ایرانی، با وجودش گره خورده است. وارد سرسرای ورودی نمایشگاه که می‌شویم، دقیقاً 10 مرحله از مراحل ازدواج به سبک سنتی ایرانی رابرشمرده‌اند و توضیحاتی بر آن اضافه کردند. در بدو ورود به تالار اصلی نمایشگاه، تصویر زیبا و تمام قد «عقد نامه میرزا محمدتقی خان امیر نظام (امیرکبیر) با ملک‌زاده خانم خواهر ناصرالدین شاه قاجار»، چشم را نوازش می‌دهد که البته، اصل عقد نامه هم در گنجینه موزه به نمایش درآمده است.
لوح تمام قد دیگری، با اسماءالله و علائم مختلف نشانگر «حرز یا دعای عشق» است. حرز، استخراج نام ستارگان است برای گشایش کارها و محبوبیت میان مردم برای سلاطین و حاکمان و دور ماندن از دشمنان و دفع بلایای طبیعی آسمان و زمین است. در ویترین‌های تالار، «نامه‌ای از محمدکاظم ملک التجار تبریزی از تهران به فرزندش، حاج حسین آقا ملک در مشهد، پیرامون خواستگاری از دختر حاجی میرزا عبدالله، متولی مسجد جامع گوهرشاد» است که در آن فرزند به چنین عمل شایسته‌ای به وفور تشویق شده است. البته عقدنامه میان آن دو نیز در گوشه‌ای از نمایشگاه خودنمایی می‌کند که در آن مهریه، مبلغ 10 هزار تومان پول رایج مظفرالدین شاهی و یک جلد کلام‌الله مجید نوشته شده است. از بخش‌های هیجان‌انگیز نمایشگاه، عقدنامه‌هایی بین «آقا میرزا خلیل مشهور به میرزا آقا و فاطمه سلطان»، با مهریه یک جلد کلام‌الله مجید و 300 تومان وجه نقد و یک من ابریشم سبز خام و 601 نفر کنیز با خط نستعلیق زیبا و همچنین عقدنامه بین «آقا میرزا ابوالقاسم و خانم رباب معروف به خانم صغری»، با مهریه 400 تومان وجه سکه رایج آن زمان به علاوه یک جلد کلام‌الله مجید و یک نفر کنیز و یک من ابریشم خام و پنج مثقال مروارید، با خط شکسته در قاب ویترین چشم نواز است. از جمله مراحل جالب نمایشگاه، نمونه‌ای از تمبر مخصوص کابین نامه است که به ابتکار علی خان امین الدوله در دوره ناصری، برای دادن اعتبار به عقدنامه‌ها به ارزش یک قران چاپ شده است.
اما از بخش‌های متفاوت نمایشگاه، ماجرای بر هم خوردن مجلس عقد «دختر میرغفار و ملا حسن» و سند پرسش شرعی و استشهادی است که در این باره توسط ملا محمد جعفر بن صاحب، در پیشانی سند، پاسخ گفته است. در ویترین‌های وسط، دو قلمدان زرین فام لاکی با تصاویری از مجالس عقد کنان؛ یکی متعلق به قرن یازدهم و دیگری برای سال 1157 قمری، که در نهایت هنر طراحی شده است، دلربایی می‌کند. «التزام‌نامچه و وکالت نامه بین عباسعلی فرزند مشهدی حسین صراف و عباس فرزند عبدالصمد کاشانی»، شوهر خواهر نامبرده برای گرفتن طلاق و مهریه خواهرش در صورت بدرفتاری او، اقدام کند که با مهر شاهدین امر، در ویترین کناری جلوه می‌کند. اما تازه‌ترین سند نمایشگاه متعلق است به «نامه ضابط شیرازی به مرحوم حاج حسین آقا ملک» جهت مساعدت برای امر ازدواج وی با دختر مورد علاقه‌اش که شرح آن را کاملاً نگارش کرده است و به سال 1351 بازمی گردد. «دیباچه عقدنامه میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی»، با براعت استهلالی زیبا و ادیبانه در باب نکاح و با خط شکسته نستعلیق، یادگاری گرانبها از آن نازنین مرد تاریخ است. در میانه تالار، به شکل تزئینی و نمادین، سفره عقدی با وسایلی مطابق سنن رایج اسلامی_ایرانی و در گوشه دیگرش جهیزیه عروس را با شکوه هر چه تمام‌تر می‌توان دید. همچنین گوشه‌ای از سالن نمایشگاه نیز، صندوقی از جهیزیه و لوازم منزل از عهد قجر همچون دوری‌های روی و مسی به چشم می‌خورد.
در گنجینه نمایشگاه، تعدادی از کتب خطی فقهی درباب نکاح از مذاهب اسلامی جالب توجه است و «عقدنامچه مهدعلیا دختر نواب ظل السلطان و پسر نواب علی قلی میرزا» در قطعی متوسط و خطی شکسته نستعلیق به صورت مورب؛ با بیانی ادبی، به شکلی بدیع از دیگر اسناد عهد قجر نمایشگاه است.
اما خاتمه نمایشگاه پنجم از مجموعه سبک زندگی آثار موزه ملی ملک، رساله‌ای منظوم و بسیار ارزشمند است که با نام «سبع المثانی سبعه ابحر یا مظفرنامه» و با تألیف و نگارش محمد ابراهیم ساغر اصفهانی به تاریخ 1294 قمری، به تفصیل ماجرای ازدواج مبارک امیرالمؤمنین علی علیه السلام و حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها را بیان می‌کند.
این نمایشگاه تا پایان تیرماه از ساعت 8:45 تا 16:15 در موزه ملی ملک واقع در میدان امام خمینی، سر در باغ ملی برپا خواهد بود.