ترور؛ یک عقبگرد تاریخی

سید علیرضا بهشتی شیرازی
مدیر انتشارات روزنه


می‌توان از ترور در معنای قتل ناجوانمردانه بحث کرد یا این قتل‌ها را نمونه‌هایی از یک پدیده بزرگ‌تر در نظر گرفت که در آن کسانی از طریق وحشت افکندن، سعی در پیشبرد اهداف سیاسی خود می‌کنند. وقتی به اتفاقات اخیر به‌عنوان تجلی‌هایی از این پدیده دوم‌ نگاه می‌کنیم می‌بینیم که اینها اتفاقاتی ساده نیستند بلکه نشانه‌های یک عقبگرد عظیم تاریخی هستند. اقتصاددانان تاریخی با استفاده از اسناد به جا مانده از رم باستان و دیگر کشورها برآورد کرده‌اند که مصرف سرانه در اروپا طی دو هزار سال یعنی تا اوایل قرن هفدهم تغییر محسوسی نداشت و در حدود ۳۵۰ تا ۵۰۰ دلار در سال بود. جالب است که گزارش‌های به جا مانده از تمدن‌های امریکایی هم نشان می‌دهد که مصرف سرانه در آنجا نیز در آستانه کشف امریکا بین ۳۵۰ تا ۴۵۰ دلار در سال بود. از آن زمان در تحولی که البته در تاریخ بشر هنوز یک دوره کوتاه به حساب می‌آید این مصرف و البته درآمد سرانه متناسب با آن مرتباً در حال افزایش بوده است. برای تاریخ‌دانان و اقتصاددانان این سؤال به وجود آمد که علت این تحول چیست و برای پاسخ گفتن به این سؤال بزرگ رشته مهم اقتصاد توسعه تأسیس شد. از جمله یافته‌های آنها این بود که چه به لحاظ تاریخی و چه به لحاظ جغرافیایی، ارتباطی معنی دار میان این رشد مداوم و اینکه آیا حکومت‌ها و نیز البته رقبایشان از طریق وحشت افکندن منویات خود را پیش می‌برند یا به دلایل تاریخی رفته رفته اقناع را جایگزین این شیوه کرده‌اند وجود دارد. به عبارت دیگر، بر اثر ایجاد احساس وحشت در جامعه به منظور حکومت، ریشه‌های کوشش و نوآوری که پایه‌های تمدن جدید بر آن استوار است سست می‌شود و وقتی جوامع ملاحظه می‌کنند که آزادانه و به دور از ارعاب بر سرنوشت خود حاکم هستند این جوانه‌ها رشد می‌کنند.
هنوز هم که هنوز است نظام‌های سیاسی که بر پایه رعب افکندن شکل گرفته‌اند ظرفیت تولید بیش از همان ۳۵۰ تا ۵۰۰ دلار درآمد سرانه در سال را ندارند و اگر برخی از آنها بیشتر از این درآمد دارند به خاطر سرریز از دیگر کشورهایی است که نظام‌های سیاسی مبتنی بر اقناع را شکل داده‌اند. مثلاً آنها برای گرداندن چرخ‌های صنعتی خود به نفت احتیاج دارند و این موجب انتقال ثروت به کشورهای عقب افتاده (به لحاظ توسعه سیاسی) چون عربستان می‌شود؛ یا آنها فناوری را شکل می‌دهند مثلاً اتومبیلی را می‌سازند و دیگران سوار بر آن می‌شوند.
در چنین شرایطی اینکه ترور به معنای تلاش جهت پیشبرد منویات سیاسی از طریق وحشت افکندن به یک بلیه جهانی تبدیل شود یک عقبگرد تاریخی است که اگر به ماهیت آن توجه نشود چه بسا شخص تروریست‌ها به نتایج مورد نظر خود نرسند اما در عین حال آن عقبگرد تا حدودی محقق شود. ترس و وحشت ناشی از رفتار تروریست‌ها نباید ما را از این نکته مهم غافل کند.