دومین یا نخستین <ژئوپارک> ایران در انتظار ثبت جهانی

ایران: رفت و برگشت‌های پرونده «ارس» برای ثبت جهانی در فهرست ژئوپارک‌های دنیا ادامه دارد. یونسکو 6 سالی است که روی ژئوپارک «ارس» نظر دارد اما پرونده‌های ارسالی از سوی سازمان زمین شناسی و میراث فرهنگی برای ثبت‌نام این ژئوپارک هنوز رأی موافق کارشناسان یونسکو را به دست نیاورده‌اند.  نام ارس درست زمانی که تنها ژئوپارک ثبت جهانی شده ایران از این فهرست بین المللی خارج شد سر زبان‌ها افتاد. در تازه ترین خبر «محسن خادم عرب باغی» مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس  دستور آغاز عملیات اجرایی این پروژه را صادر کرد.

حفاظت از زمین
ژئوپارک‌ها یا زمین‌بوستان‌ها، مناطقی هستند که در آنها چند پدیده بارز زمین‌شناسی اتفاق افتاده باشد. میراث زمین‌شناختی این مناطق، با مدیریتی دقیق و دائمی، حفظ و نگهداری می شود. ایران در سال 2006 میلادی نخستین ژئوپارک خاورمیانه را که در «قشم» قرار دارد، در شبکه جهانی ژئوپارک‌ها به ثبت رساند. پرونده ای که نتوانست اجماع ملی دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی مثل منطقه آزاد، سازمان جنگل‌ها، میراث فرهنگی و... را به دست آورد و از این فهرست خارج شد. قشم این روزها به دنبال بازگشت به این فهرست است تا همچنان نخستین ژئوپارکی باشد که از خاورمیانه در فهرست جهانی جای گرفت اما هنوز موفق نشده!
پرونده‌ ژئوپارک ارس برای نخستین بار  در سال ۱۳۸۹ به شبکه‌ جهانی ژئوپارک‌ها فرستاده شد. کارشناسان و ارزیابان این شبکه به ایران آمدند و در سال 90 از ارس بازدید کردند.  این منطقه واجد شرایط کافی برای معرفی به عنوان ژئوپارک جهانی تشخیص داده نشد و قرار شد پس از رفع نواقص و تکمیل موارد مشخص شده، دوباره درخواست جدیدی آماده و ارسال شود.
ژئوپارک ارس شامل 5 ژئوسایت کوه علی‌باشی، کوه کیامکی، کوه گئچی قالاسی، آبشار ماهاران و آبشار آسیاب خرابه است که هر کدام نمونه‌های زمین‌شناسی کم‌نظیری دارند.
معاون وقت فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس یک بار دیگر در سال 92 از ثبت جهانی ژئوپارک ارس خبر داده بود.
عادل نجف زاده آن روز گفته بود:« در آخرین ارزیابی‌، 6 ایراد شکلی و زیرساختی به ژئوپارک ارس وارد شد؛ ولی نزدیک به 40بند عملیات آموزشی‌، چاپ و نشر و زیرساخت‌سازی در این ژئوپارک انجام شده و طرح جامع ژئوپارک ارس نیز در حال آماده شدن است. در واقع ما توانمندتر از نگاه یونسکو عمل و برای رفع ایرادهای واردشده تلاش می‌کنیم. اگر این کارها انجام شود در پاییز1392 در نشست ژئوپارک‌های جهان‌، پرونده ارس به مرحله داوری می‌رسد.»
پرونده‌ ارس با وجود کاستی‌ها، آن‌قدر برای یونسکو جذابیت داشت که رئیس شبکه جهانی ژئوپارک‌ها در سفر خود به ایران، پیگیر شرایط  آن برای پیوستن به فهرست جهانی یونسکو شد.
پروفسور «پاتریک مک‌کیور»، دبیر برنامه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو و دکتر «مارگارت پاتزاک»، رئیس دفتر شبکه جهانی در سفر خود به  کشور، از «ارس» به عنوان یکی از بهترین مناطق کشور از دیدگاه میراث زمین‌شناختی و دارای شانس بالا برای ثبت جهانی یاد کردند. یکی از مهم‌ترین و بارزترین جاذبه‌های علمی منطقه ارس، مرز دوره‌های زمین‌شناسی «پرمین» و «تریاس» است که وجود طبقات سرشار از فسیل‌های گیاهی و جانوری در مقیاس ماکرو و میکرو، پدیده‌های ساختمانی زیبا و توالی سازندهای گوناگون از دیگر جاذبه‌های علمی آموزشی این منطقه به شمار می‌رود.
از سوی دیگر جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی ارزشمند این منطقه کامل‌کننده جاذبه‌های زمین‌شناختی و طبیعی آن است. وجود کلیساهای قدیمی با معروفیت جهانی، یادگارهای تاریخی فراوان از جمله سایت‌های مرتبط با جنگ‌های ایران و روس و دیگر رویدادهای تاریخی در کنار فرهنگ و سنت غنی مردم محلی، فرصتی را برای توسعه‌ گردشگری در قالب مدرن خود (که در ژئوپارک‌ها تحقق می‌یابد) فراهم می‌کند.
 هدف اصلی تشکیل ژئوپارک‌ها، حفاظت از میراث طبیعی، زمین‌شناختی و فرهنگی، آموزش و آگاه‌سازی جامعه در مورد اهمیت طبیعت،  علوم زمین و ارتقای وضعیت اقتصادی منطقه است. تمام این اهداف با همکاری و مشارکت جامعه محلی قابل دستیابی است. در واقع معرفی یک منطقه به عنوان ژئوپارک، سیاستی برای همراه کردن جامعه محلی با جریان توسعه است، آنچنان که در تمام امور ژئوپارک اعم از حفاظت، آموزش و درآمدهای ناشی از گردشگری سهیم باشند.
گردشگری تخصصی که در محدوده ژئوپارک‌ها انجام می‌شود به نام  ژئوتوریسم (زمین گردشگری) معروف است که البته تنها به ژئوپارک‌ها محدود نبوده و دامنه‌ گسترده‌تری دارد. بنابراین با توجه به توسعه سریع و گسترده‌ای که در بخش‌های تجاری صنعتی در این منطقه در حال انجام است، تأسیس ژئوپارک نه تنها به این توسعه، شاخص‌های پایداری و دوستدار محیط‌ زیست خواهد داد، بلکه جامعه محلی که صاحبان اصلی منطقه ارس هستند نیز سهمی از آن توسعه خواهند داشت و با سرمایه‌گذارانی که از بیرون به منطقه‌ آنها آمده‌اند تعامل و همیاری مثبتی را در پیش خواهند گرفت.
ارس تا به امروز 6 سال فرصت را از دست داده است.  با وجود این « محسن خادم عرب باغی» مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس این بار هم از آمادگی  سازمان منطقه آزاد ارس برای ثبت جهانی  آن خبر می‌دهد و  بر اجرای سریع برنامه‌های تدوین شده تأکید می‌کند.
او  اعتقاد دارد که عضویت ژئوپارک پیشنهادی ارس در شبکه ژئوپارک‌های یونسکو به عنوان دومین ژئوپارک خاورمیانه، تحول چشمگیری در عرصه گردشگری ارس ایجاد خواهد کرد(به رغم خروج ژئوپارک قشم از شبکه جهانی مسئولان منطقه آزاد هماره آن را نخستین ژئوپارک ثبت شده در خاورمیانه می‌دانند. این نگاه از اطمینان  شبکه جهانی ژئوپارک‌ها برای بازگشت «قشم» به این شبکه قوت می‌گیرد اما واقعیت این است که در حال حاضر هیچ ژئوپارکی از ایران و خاورمیانه در این شبکه ثبت نیست!)
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس با اشاره به بازخوردهای مناسب این رویداد جهانی، برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های عمرانی و زیرساختی در کنار اجرای دوره‌های آموزشی، طراحی و نصب تابلوهای اطلاع‌رسانی و توجه به توسعه و تولید صنایع دستی را از اهداف ثبت جهانی ژئوپارک ارس اعلام کرد.
حالا باید ماند و دید که ایران می‌تواند از سهمیه امسال خود برای ثبت جهانی ارس استفاده کند یا باز هم رؤیای جهانی شدن این ژئوپارک تعبیر نمی‌شود.