رونق گلخانه‌های خانوادگی در گلستان

گرگان - معصومه کریمیان/ ایجاد گلخانه در مزارع کم وسعت یا در خانه‌های بزرگ روستایی و مدیریت خانوادگی آن راه حلی برای مشکلات کشاورزی معیشتی است که می‌تواند تولید، درآمد و اشتغال را افزایش دهد. کشاورزی خانوار با انتقال تولید محصول از فضای باز به گلخانه‌های کوچک راه حلی ساده و ارزان قیمت، اما فراموش شده است که اجرایی شدن نمونه‌های موفقی از آن ضروری است تا کشاورزان و روستاییان از آن الگوبرداری کنند. هر روز که می‌گذرد کشاورزی آب می‌رود، مزارع کوچک‌ تر می‌شود و خانه‌های روستایی بزرگ خالی می‌شود. کشاورزی معیشتی، خرده پا یا دهقانی درآمد چندانی ندارد و همه را ناامید ساخته، اما با وجود این همه زمین‌های کوچک کشاورزی آیا هیچ راه حلی برای درآمد بهتر، تولید بیشتر و ایجاد کار نیست؟ در پاسخ به این پرسش، محققان با اینکه هیچ کدام از آنان کشاورزی سنتی در زمین‌های کوچک چند صدمتری را درآمدزا نمی‌دانند، ایجاد گلخانه در ابعاد کوچک را پیشنهاد می‌کنند.
توجه به کشاورزی خانوار
«ولی‌الله بنی عامری» عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی اعتقاد دارد: اگر از کارشناسان بپرسند خانواده‌ای 4 نفره با 2 هزار متر زمین می‌تواند روزگار بگذراند همه یک صدا می‌گویند نمی‌شود. دولت هم برای کشاورزی معیشتی برنامه‌ای نداشته، اما قرار است از این پس کشاورزی خانوار مورد توجه قرار گیرد. کشاورزی خانوار مختص ایران هم نیست و در تمام دنیا وجود دارد، اما ضروری است برای توسعه روستاها احیا شود. درایران جمعیت روستایی درحال پیرشدن است و باید توانمندسازی کشاورزان خرد مورد توجه بیشتر قرار گیرد. در دنیا هم 60 درصد غذای مردم از زمین‌های کشاورزی کمتر از 2 هکتار تأمین می‌شود و در این رابطه سازمان ملل در سال 2014 به این نتیجه رسید که کشاورزی خانوار را مورد توجه قرار دهد. سازمان ملل این سال را با هدف ریشه کن کردن فقر و گرسنگی، تأمین غذا، بهبود معیشت، حفظ محیط زیست و دستیابی به توسعه پایدار در مناطق روستایی «سال کشاورزی خانوار» نام نهاد.
کشاورزی خانوار چیست؟
کشاورزی خانوار سال‌ها در ایران وجود داشت، اما از بین رفته است. واحد تولیدی مرحوم «حاج سلیمان» 50 سال پیش یک واحد کشاورزی خانوار بود. او در زمین خود 22 محصول از غلات گرفته تا هندوانه وانواع سبزی می‌کاشت، بوقلمون و کرم ابریشم تولید می‌کرد و فقط قند و چای از بازار می‌خرید. حالا دو دهه از فوت او گذشته و فرزندانش در شهرها کارمند ادارات شده‌اند و تولید و فروش این همه محصول به فراموشی سپرده شده است.
عامری می‌گوید: برای همه کشاورزان خانوار این اتفاق افتاده فرزندان همه رفته‌اند، زمین‌ها تکه تکه شده و دیگر 20 محصول کشاورزی در یک جا تولید نمی‌شود. به آن شیوه هم نمی‌توان برگشت و باید الگوهای دیگری را پیشنهاد دهیم. الگوی پیشنهادی یک گلخانه 500 مترمربعی برای یک خانوار است که کاشت از فضای باز را به محدوده گلخانه می‌برد و انواع گیاهان تولید می‌شود. کشاورزان می‌توانند انواع محصول بجز محصولات صنعتی را پرورش دهند، زیر میزهای گلخانه پرورش مداوم ماهی در طول سال داشته باشند، در فضای گرم گلخانه مرغ‌های آنها تخم می‌گذارد، ورمی کمپوست می‌توانند تولید کنند، گل و گیاه زینتی و انواع سبزی گلخانه‌ای پرورش دهند و به صورت ستونی و عمودی کشت کنند تا از تمام فضای گلخانه استفاده شود.
به اعتقاد این محقق مرکز ترویج کشاورزی گذر از یک واحد دهقانی وقدیمی کار پیچیده‌ای نیست، دانش تولید محصولات ارگانیک و سالم در ایران از قدیم وجود دارد و فقط از ارقام جدید و دانش فنی روز دنیا باید استفاده کرد. وی می‌افزاید: یک گلخانه 500 متری برای یک خانواده 4 نفره در طول سال کار دارد، تولید آن دائمی است و کشاورز برای کارگری به شهرها نمی‌رود، مهاجرت کنترل خواهد شد، تولید خارج فصل و درآمد بیشتر دارد، با افزایش تولید همراه است و چون گلخانه توجیه اقتصادی دارد الگوی مناسب برای اقتصاد مقاومتی است. کشاورزی خانوار از بهترین‌ها برای بهبود وضعیت اقتصادی است، امکانات زیادی نمی‌خواهد، سرمایه چندانی نمی‌برد و می‌توان وام گرفت.
نبود آشنایی با تولید گلخانه ای
ایجاد گلخانه‌های کوچک با اینکه به نظر کار آسانی می‌آید، اما در بسیاری از استان‌ها چندان به آن توجه نشده و به ترویج نیاز دارد.
یکی از کارکنان جهاد کشاورزی گلستان که اتفاقاً خودش کارشناس بخش باغبانی است، می‌گوید که در روستا زمین برای ایجاد گلخانه هم دارد، اما هیچ نمونه موفقی از این نوع گلخانه ندیده و این یکی از دلایل کم بودن گلخانه‌ها در این استان سراسر کشاورزی است. بازار فروش محصولات گلخانه‌ای به اعتقاد او خوب است، اما سؤالات زیادی در مورد مصرف انرژی و چگونگی تولید وجود دارد.
این  محقق مرکز ترویج کشاورزی اظهار امیدواری می‌کند: با هماهنگی‌هایی که در وزارت جهاد کشاورزی شده 3گلخانه 500 متری با هزینه دولت در روستاهای گلستان به طورآزمایشی ایجاد و اقدام‌های لازم با تلفیق دانش بومی و فناوری روز آموزش داده شود. به گفته وی، ساخت گلخانه حداکثر متری 100هزار تومان هزینه دارد و در مدت دو سال سرمایه آن باز می‌گردد. برخی می‌توانند این هزینه را تأمین کنند همچنین می‌توان از تسهیلات استفاده کرد. به گفته عامری، کشاورزی خانوار فقط بحث معیشت نیست و با کار کردن خانواده در کنارهم تنظیم ساختار جمعیتی، استحکام نهاد خانواده، تقویت بازارهای محلی و تقسیم عادلانه درآمد را به همراه دارد و در حالی که خرده مالکان هیچ سهمی از ثروت ندارند، آنها را در کسب درآمد سهیم می‌کند.
48 هزار هکتار گلخانه تا 1404
در حال حاضرسازمان نظام مهندسی کشاورزی با ساخت گلخانه حتی در روستاها هم موافقت می‌کند چرا که ایجاد واحدهای گلخانه‌ای از سیاست‌های بخش کشاورزی است تا تولید 48 هزار هکتارسبزی و صیفی با آن همه هدررفت آبی که دارد به فضای بسته گلخانه‌ها با مصرف آب کمتر انتقال یابد.
«سید مصطفی سیدپور» مجری طرح گلخانه‌ها و مشاور وزیر جهاد کشاورزی می‌گوید: اگر دو محصول عمده گوجه فرنگی و خیار را از فضای باز به بسته منتقل کنیم 4 میلیارد مترمکعب آب صرفه‌جویی می‌شود و 200 هزار هکتار از اراضی کشاورزی آزاد می‌شود. اهداف اصلی در کشت گلخانه‌ای انتقال سبزی و صیفی از فضای باز به گلخانه است. درکشور 800 هزارهکتار اراضی سبزی و صیفی داریم که 500 هکتار آن قابلیت انتقال به گلخانه را دارد. باید متذکر شد که باتوجه به اهمیتی که تولید گلخانه‌ها در کاهش آب و افزایش تولید دارد، دولت تسهیلات خاصی برای ساخت گلخانه‌ها کنار گذاشته است.