شرجی، گرما، فقر و صادق چوبک

الهام فلاح
داستان‌نویس
خالق «تنگسیر» و «سنگ‌صبور» که 14 تیر ۱۲۹۵ در بوشهر به دنیا آمده بود 13 تیر ۱۳۷۷ در برکلی امریکا درگذشت.

باید تجربه زیست جنوب را داشته باشید تا بدانید وقتی از قلم طبیعت‌گرای «صادق چوبک» حرف می‌زنیم یعنی چه؟ باید شرجی و گرما و فقر و محرومیت‌های دوری از مرکز را دیده باشید و جوی‌های کبره‌بسته از لجن سبز و کپرهایی که مالامال از بوی عرق و مگس و تنگدستی است را دیده باشید. صادق چوبک پاگرفته بوشهر است و در مدارس خوزستان به فرزندان جنوب درس داده و بعدش به روال همه جوانان جنوب که غایت توانمندی و برآورده‌شدن آرزوهایشان می‌شود رفتن در زمره شرکتی‌ها، کارمند شرکت نفت شده و همه اینها را بیفزایید به تجربه زیست و تحصیل در اروپا و امریکا. اینگونه می‌شود که کسی ناتورالیست‌ترین نویسنده عصر حاضر می‌شود وقتی از اسبی می‌گوید که در برف گیر کرده و کاسه زانویش شکسته و پیش چشم آدم‌ها جان می‌کند یا از مرد تنگسیر که برای برگرداندن پول‌هایش تا ته سیاهی رفته یا عنتری که لوطی‌ش می‌میرد و بعد مرگ لوطی آزادی از زنجیر به هیچ کارش نمی‌آید. تاریکی و تلخی زخم‌های عفونت‌کرده آدم های جنوب را در داستان‌های چوبک بهتر از هرجای دیگری می‌شود یافت. چوبک شاید به جرأت از پیشگامان داستان کوتاه فارسی فنی باشد، نویسنده‌ای که در باب فرهنگ و ادب و عادات کهن و کلاسیک مردم و مملکت‌اش هرگز دچار مماشات نبود. جالب است به انتخاب صادق چوبک در ترجمه آثار هم توجه کنید. میان این‌همه رمان و قصه، ترجمه آدمک چوبی یا همان پینوکیوی خودمان ره‌آورد چوبک از قبل دانستن زبان انگلیسی برای کودکان کشورش بود.
آدمکی چوبی که بی‌اختیار خود خلق شده تا تمام مراحل و مفاصل زندگی را با آزمون‌و‌خطا بیازماید و پیش رود و همه خوب می‌دانیم تلخ‌تر از کودکی پینوکیویی که برای رسیدن به آدمیت همه‌جور آزمونی را گذرانده بود، نداریم. صادق چوبک از آن دست نویسندگانی است که شاید به قدر کفایت مورد تأمل و تعمق قرار نگرفته باشد؛ آ‌ن‌هم وقتی همه کتاب‌هایش را می‌شود توی بساط دستفروشان راسته انقلاب یافت. بی‌آنکه رسمی و با مجوز و کیفیتی درخور منتشر شده باشند.