گردشگری چهار فصل در خراسان شمالی

پریسا عظیمی
 خبرنگار
مسئولان گردشگری در خراسان شمالی می‌گویند از وقتی اقامتگاه‌های سنتی در روستاهایی که قابلیت جذب گردشگر دارند راه‌اندازی شده، گردشگری در این استان هم چهار فصل شده است. زندگی در روستا در هر فصلی حال و هوای خودش را دارد. چه کسی است که در زمستان از تماشای برف‌های نشسته بر کوه‌ها و بام خانه‌ها و گذر از کناره رودها و چشمه‌های یخ‌زده و آسودن زیر کرسی و قصه خوانی‌های یلدایی و خوردن انواع آش‌ها و غذاهای سنتی لذت نبرد؟ بهار و تابستان که جای خود دارد، فصل شکفتن طبیعت است و زندگی و نشاط در باغ‌ها و کوچه باغ‌ها.
مسئولان استانی خراسان شمالی حالا با افتخار می‌گویند اغلب روستاهای این استان برای ساخت اقامتگاه‌های بوم‌گردی مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفته و از طرفی به‌دلیل دارا بودن آداب و سنن گوناگون، تنوع غذا و لباس‌های محلی گردشگران زیادی را جذب کرده است. روستای «مردکانلو» در 30 کیلومتری شهرستان فاروج و روستای نمونه گردشگری «رویین» از توابع شهرستان اسفراین از روستاهای خراسان شمالی هستند که در راه‌اندازی اقامتگاه‌های سنتی و جذب گردشگران از سایر روستاهای این استان موفقتر بوده‌اند.
خانه‌های روستای مردکانلو با بافت سنتی و مصالح بومی منطقه به‌صورت پلکانی ساخته شده و مقصد مناسبی برای گردشگرانی است که قصد سفر  دارند. از جاذبه‌های گردشگری نزدیک به این اقامتگاه می‌توان به چشمه‌ها و طبیعت سرسبز روستا، قلعه قدیمی، کوه لاک‌پشت، غار آپارتمان نما، دره گردو چغرود و آسیاب آبی اشاره کرد. دیگر اقامتگاه‌های بوم‌گردی این استان تقریباً به همین شکل هستند، برخی با تغییرات جزئی در ساخت بنا و برخی دیگر در نوع بافت روستا متفاوتند. تعدادی از این اقامتگاه‌ها برای جذب میهمان و گردشگر بیشتر، شرایط و برنامه‌های ویژه‌ای دارند که به گفته دست اندرکاران‌شان آنها را از دیگر اقامتگاه‌های بوم‌گردی استان متمایز کرده است.
علیرضا حیدری؛ مسئول یکی از این اقامتگاه‌های بوم‌گردی در روستای «مردکانلو» است. به گفته او اتاق‌های اقامتگاهش معمولاً برای 2 تا 3 ماه جلوتر رزرو می‌شود. او از جمله دلایل این استقبال را داشتن برنامه‌های ویژه به مناسبت‌های مختلف یا آتش بازی بیان می‌کند و می‌گوید: مثلاً برای شب یلدا با دعوت از ریش سفیدان روستا برای میهمانان‌مان برنامه‌هایی ازجمله قصه گویی و تعریف آداب و سنن قدیمی روستا ویژه این شب بلند را از زبان آنان داشتیم که خیلی هم مورد استقبال میهمانان قرار گرفت.
به‌گفته حیدری، خراسان شمالی جمعیت این منطقه ترکیبی از نژادهای فارس، کرمانج، ترک، ترکمن و تات است به همین خاطر غذاهای محلی این استان از تنوع زیادی برخوردار است. غذاهای محلی درخراسان شمالی با آداب و رسوم خاص خود تهیه شده و با توجه به سبزی‌های محلی که در هر فصل از سال می‌روید، غذاها خوش طعم می‌شود؛ به‌طوری که بوی غذاها تا چند خانه آن طرف‌‌تر هم می‌پیچد. آش و انواع آن یکی از اصلی‌ترین غذاهای محلی خراسان شمالی به حساب می‌آید که بخصوص در فصل سرما طرفداران بسیاری دارد. مواد تشکیل دهنده غذاهای سنتی از مواد طبیعی است، به همین خاطر غذاها سرشار از انرژی و مقوی است.
آش یارمه، نان محلی قطاب، شله ماش بجنوردی، قروتو بجنورد یا آب کشک، زیره تو (کاچی بجنوردی)، آش قلیه، اُجِزیا اشکنه، آش جوشواره، دنی یا آش دندونی و دیمه ‌دَنی که به‌ آش امام معروف است و در روز عاشورا پخته می‌شود و قابلی (نوعی پلو بجنوردی) از جمله غذاهای محلی این استان هستند که حیدری می‌گوید: اغلب این غذاها در اقامتگاه‌های بوم‌گردی استان پخته و سرو می‌شوند.
وی می‌افزاید: ارائه برنامه موسیقی سنتی مربوط به هر روستایی که اقامتگاه درآن برپاست از دیگر برنامه‌های‌مان است. مثلاً در روستای کرمانج که اقامتگاه بوم‌گردی داریم میهمانان با موسیقی سنتی کرمانجی یا غذاهای محلی روستای کرمانج آشنا می‌شوند.
«ساسان ابراهیمی»، کارشناس اکوتوریسم و بوم‌گردی اداره کل میراث فرهنگی خراسان شمالی هم در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به مزایای این اقامتگاه‌ها، می‌گوید: این خانه‌ها مملو ازخدماتی چون آشنایی با فرهنگ بومی، زندگی توأم با آداب، سنن و داستان‌های محلی و غذاهای لذیذ با مواد بومی است که معمولاً همراه با شنیدن موسیقی محلی عرضه می‌شود و در عین حال هزینه اقامت در آنها ارزان‌تر از واحدهای اقامتی رسمی در شهرهاست.
به گفته وی، در روستاهایی که این نوع اقامتگاه‌ها است، آداب و رسوم و سنن، صنایع دستی و محصولات باغی و کشاورزی همان روستا به گردشگران شناسانده می‌شود. همچنین میهمانان می‌توانند طعم غذاهای محلی روستا را نیز تجربه کنند. تاکنون 32 اقامتگاه بوم‌گردی در بیش از 20 روستای 8 شهرستان استان بنا شده و مورد استقبال به لحاظ جذب گردشگر و سرمایه‌گذار شده است؛ در واقع به نوعی با افزایش صدور مجوز در این زمینه مواجه بودیم وهستیم.
این کارشناس اکوتوریسم و بوم‌گردی اداره کل میراث فرهنگی خراسان شمالی درباره روستاهایی که با این هدف انتخاب می‌شوند، می‌گوید: روستای مورد نظر باید به لحاظ گردشگری، طبیعت بکر مانند چشمه سار و آبشار داشته باشد، راه دسترسی به روستا مناسب و بافت روستایی هم حفظ شده باشد و فرهنگ و سننش خاص باشد.
وی با بیان اینکه اقامتگاه‌ها به دو صورت راه‌اندازی می‌شود، ادامه می‌دهد: برخی از خانه‌ها شخصی است که مالک درخواست تبدیل خانه‌اش به اقامتگاه بوم‌گردی را می‌دهد که با نظارت کارشناس‌های ما در صورت امکان، بازسازی و تبدیل به بوم‌گردی می‌شود. تعدادی دیگرهم هستند که مالک از صفر شروع به ساخت می‌کند. در این مورد اگر مالک یا سرمایه‌گذار با مشورت ما اقدام به این کار کند از وی حمایت خواهیم کرد. زیرا گاهی مواقع یک روستا قابلیت گردشگرپذیری ندارد، اما مالک اصرار به این کار دارد، ما نیز مانعش نمی‌شویم، اما در قبال آن تسهیلاتی هم نمی‌گیرد.
ابراهیمی درباره نحوه ارائه تسهیلات به متقاضیان این اقامتگاه‌ها، تصریح می‌کند: تسهیلاتی که به مالکان می‌دهیم در دو حالت است؛ بخشی برای تبدیل است که در قالب تکمیل، تجهیز و توسعه است. در این زمینه براساس نیازبه بازسازی خانه، وام می‌دهیم. بخشی هم که برای ساخت است به این شکل است که سرمایه‌گذار باید ابتدا آورده داشته باشد و ماهم به او در صورتی که در روستاهای مورد نظر ما اقدام به ساخت اقامتگاه کند وام می‌دهیم. اما اگر در روستایی که از نظر ما جنبه گردشگری نداشته باشد متقاضی اصرار به ساخت کند، مانع‌شان نمی‌شویم اما تسهیلاتی هم نمی‌دهیم.
کارشناس اکوتوریسم وبوم‌گردی اداره کل میراث فرهنگی خراسان شمالی تأثیر این اقامتگاه‌ها بر رونق گردشگری بخصوص گردشگری روستایی را چشمگیر می‌داند و ادامه می‌دهد: حتی از استان‌های همجوار هم برای اقامت در این بوم‌گردی‌ها پذیرش داریم. بیشتر استان‌هایی که جنگل و طبیعت سرسبز دارند برای تفریح و گردشگری به روستاهای ما می‌آیند و در این اقامتگاه‌ها چند روزی میهمان می‌شوند. برای جذب میهمان بیشتر، مدیران و کارکنان اقامتگاه‌ها را آموزش می‌دهیم. حتی برای مردم روستا سعی می‌کنیم این فرهنگ را جا بیندازیم که با خوشرویی از میهمان‌ها استقبال کنند و با فروش محصولات لبنی، باغی و صنایع دستی درآمدزایی هم داشته باشند.
وی هزینه این اقامتگاه‌ها را درمقایسه با قیمت هتل‌ها قابل تأمل بیان می‌کند و می‌گوید: قیمت‌های اقامتگاه‌ها زیر نظر کمیسیون نرخ‌گذاری انجمن حرفه‌ای اقامتگاه‌های بوم‌گردی تعیین می‌شود. در مجموع هزینه کردن در این اقامتگاه‌ها هم کمتر است و هم مقرون به صرفه است.
وی خراسان شمالی را ازجمله استان‌های معروفی می‌داند که به لحاظ بهره بردن از فرهنگ و تاریخ غنی وآداب و رسوم متنوع از اقوام مختلف، طبیعت بکر و روستاهای نمونه گردشگری مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است. به اعتقاد این کارشناس اکوتوریسم و بوم‌گردی یکی از نقاط دیدنی این استان «روزبازارهای» آن است که در بعضی از شهرها برپا می‌شود. به گفته ابراهیمی در شهر بجنورد روزهای چهارشنبه، بازاری به‌نام همین روز برپا می‌شود که در آن اقوام مختلف فارس، بلوچ، کرد؛ ترکمن و تات به فروش محصولات باغی و لبنی و صنایع دستی مناطق خود مشغولند و در واقع به نوعی برابری اقوام به چشم می‌آید.
آینه خانه مفخم موزه اسناد و نسخه خطی، خانه تاریخی جاجرمی‌ها، مجموعه سبزه میدان، شهر تاریخی بلقیس، قلعه صعلوک، غارهای دستکند هنانه، چارتاقی تیموری، رباط قلّی، حمام تاریخی جاجرم (موزه گرمابه و تاریخ شهر جاجرم)، قلعه جلال‌الدین اثر تاریخی سده ششم، آتشکده اسپاخو، بش قارداش وروستاهای توریستی اسفیدان، گریوان، رویین ومنطقه حفاظت شده و نمونه گردشگری گلیل از جمله نقاط دیدنی و جاذبه گردشگری این استان است.