یک سال سالینجری در سینما

‌وصال روحانی
خبرنگار
هفتادمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم برلین در حالی از امشب آغاز می‌شود که فیلم‌هایی با مضامین تیره و تار و مفاهیم سیاسی بر سایر آثار پرشمار این جشنواره سایه انداخته‌اند. بسیاری از نگاه‌ها به‌ زوج جدید کاری کارلو چاتریان و ماری‌یت ریسنبیک است که جانشین دیتر کاسلیک مدیر توانمند قبلی این جشنواره شده‌اند که از 2001 تا 2019 بر این جشنواره که همراه با کن و ونیز یکی از سه‌جشنواره اول سینمای جهان به حساب می‌آید حکومت می‌کرد. ریسنبیک که هلندی است، همچون چاتریان ایتالیایی مدعی شده که کارشناسان جشنواره ماه‌ها با بررسی 6800 فیلم متقاضی شرکت در برلیناله در نهایت حدود 450 فیلم را برای بخش‌های مختلف جشنواره برگزیده‌اند و از جمع آنها 18 فیلم در بخش مسابقه به‌دنبال جایزه نخست موسوم به خرس طلایی هستند. در شب پایانی جشنواره که یکشنبه شب 11 اسفند خواهد بود مشخص خواهد شد هیأت داوران هفت نفره جشنواره به ریاست جره‌می آیرونز بریتانیایی کدام فیلم را در صدر می‌نشاند و جوایز خرس نقره بهترین کارگردان و بازیگران و سناریست‌ها را به چه کسانی خواهند داد اما تصمیم آنها هرچه باشد، نسخه 2020 جشنواره برلین نیز مثل بسیاری از ادوار دیگر این جشنواره با گزینش‌ها و رویکردهایی کاملاً واضع آثار هنری برخی سینماگران کم‌نام و نشان را بر فیلم‌های پرطمطراق نامداران سینما ارجح شمرده‌است. با اینکه در دوره حکومت طولانی‌ کلاسیک «اغلب مقتدر و گاه جنجالی» نیز همین رویکردها در برلیناله قابل حس و مشاهده بود اما جشنواره امسال در نهایت تستی بر میزان کارایی دو جانشین وی نیز به حساب می‌آید. چاتریان که اینک مدیر هنری جشنواره برلین به حساب می‌آید پیشینه مدیریت جشنواره لوکارنوی سوئیس را هم دارد و یک تاریخ نگار سینما است. ریسنبیک هم که کارهای مدیریتی و اجرایی برلیناله را عهده دار شده سال‌ها در «سازمان سینمایی آلمان» بالاترین نهاد اجرایی این کشور در هنر سینما کار و تجربه اندوزی
 کرده است.
کنکاش در احوال یک هنرمند مشهور عزلت‌گرا
فیلم افتتاحیه جشنواره امسال که امشب (پنجشنبه شب) برای حاضران به نمایش در می‌آید و عملاً آغازی بر هیاهوهای این جشنواره محسوب می‌شود، کاری است مشترک از سینمای کانادا و ایرلند جنوبی به‌نام «سال سالینجری من» که گفته می‌شود سیگورنی ویور هنرپیشه مسن زن امریکایی در آن بازی پرشکوهی را ارائه کرده است. این فیلم که بر اساس کتاب خاطرات جووانا راکوف و با کارگردانی فیلیپ فالاردو ساخته شده، داستان نویسنده جوانی را شرح می‌دهد که دستیاری یک کارپرداز ادبی (با بازی ویور) را برعهده دارد و در همین راستا به او وظیفه داده می‌شود سیل نامه‌هایی را که هر روزه برای جی.دی. سالینجر نویسنده مشهور و عزلت‌گرای امریکایی ارسال می‌شود، جمع‌آوری و پاسخگویی کند و این وسیله و مقدمه‌ای است بر کنکاش‌های البته کم حاصل او در احوالات سالینجر که همواره از مردم دوری می‌جست و در افکار حرفه‌ای و ادبی خود غرق بود. این فیلم به‌رغم تحسین مضمون آن توسط مدیران و قاضیان جشنواره جزء بخش مسابقه نیست ولی سیگورنی ویور دیروز (چهارشنبه) وارد برلین شد تا امشب در مراسم پخش فیلم شرکت داشته باشد و جواب سؤالات رسانه‌ها را بدهد.
سهم فیلمسازان مستقل
البته سؤالات اصلی‌تر را باید جره‌می ایرونز رئیس هیأت داوران جشنواره و شش عضو دیگر این هیأت که در میان‌شان کله‌بر مندونزا فیلمساز برزیلی و تبینا بروکمپر تهیه‌کننده آلمانی هم مشاهده می‌شوند پاسخ گویند و آنها با فیلم‌هایی در بخش مسابقه طرف هستند که 16 تای آنها در برلین اولین مرتبه پخش خود را تجربه می‌کنند. دو فیلمساز امریکایی هم در این قسمت حاضرند اما از تأثیرگذاری شگرف مدیران برلیناله و انتخاب‌های غیر معمول آنها همین بس که فیلم‌های این دو هنرمند به‌جای اینکه از آثار پرهزینه و سرگرم‌کننده هالیوودی باشند، شبیه به کارهای سینمای تجربی هستند و پیشینه هر دوی آنها هم در عرصه فیلم‌های مستقل است. یکی کلی رایکارد است فیلم «اولین گاو» را به مدیران برلیناله ارائه کرده و دیگری الیزا هیتمن که کاری با نام عجیب و طولانی «Never rarely Sametimes Always» را به بخش مسابقه برلیناله تقدیم کرده است.
ژرمن‌ها در پی سهم خود
فیلمسازان زبده کشور میزبان هم در صحنه حاضرند تا برای یکی از معدود دفعات در دهه‌های اخیر جایزه خرس طلایی بهترین فیلم را به‌دست بیاورند. یکی کریستین پتزوله است که فیلم «Undine» با بازی پائولا بی‌یر و فرانز روگوفسکی را به برلیناله آورده است و دیگری برهان قربانی که اصلیت افغانستانی دارد اما تبعه آلمان است و فیلم «برلین الکساندر پلاتز» را که بر اساس رمان سال 1929 آلفرد دوبلین ساخته و درواقع بازسازی شده، وارد جشنواره امسال کرده است. کلاً 5 فیلم از 18 فیلم بخش مسابقه با داشتن سرمایه‌گذارانی از چند کشور از جمله آلمان در عین اینکه محصولات مشترک به حساب می‌آیند در صورت پیروزی در برلیناله بر افتخارات آلمان‌ها خواهند افزود. این در حالی است که فیلم «DAU» با کارگردانی ایلیا کرژانوفسکی و یکاترینا اوئرتل اوکرانی به زندگی لو داویدوویچ می‌پردازد که یک پزشک روسی بود و اضافه بر ژرمن‌ها، بریتانیا، روسیه و البته اوکراین هم در تأمین بودجه ساخت آن سهیم بوده‌اند. با چنین اوصافی «برلیناله 2020» بیشتر در تسخیر فیلم‌هایی است که دغدغه‌های جهانی دارند و به‌سبب «محصول مشترک بودن» فقط متمرکز بر یک کشور و یک ملت نیستند.