انسان یعنی موقعیت‌

مجتبی حدیدی
منتقد تئاتر
مارتین مک دونا نمایشنامه‌نویسی ایرلندی است که نمایشنامه‌هایش بارها در ایران روی صحنه رفته است. یکی از مشخصات نمایشنامه‌های او نوشتن درباره مدرنیته و حال و هوای آن است. او درام را به‌عنوان میانجی برای اعلام نتیجه تفکر به کار می‌گیرد. احتمالاً شکست انسان در رخداد مدرنیسم او را از مرزهای کشورش عبور داده و در جهان نمایش تکثیر کرده است. اکنون «ملکه زیبایی لی‌نین» او با ترجمه روان حمید احیا و به کارگردانی عرفان اشرفی در آستانه اجرای نمایشنامه خوانی است. پاسخ به این سؤال‌ها را که چه همسویی‌هایی با مک دونا در جامعه امروز احساس می‌شود و چرا ایده‌های مدرنیستی و تأمل و بازاندیشی بر اخلاق و جامعه همیشه وظیفه نمایش بوده است تا پس از اجرای نمایش کنارمی گذاریم. متن، روایتی از زندگی یک زن چهل ساله است که احتمالاً اولین و آخرین مواجهه عاشقانه‌اش بواسطه دخالت مادرش به خطر می‌افتد. مورین فولن دختر مگ فولن پیر دختری است که شخصیت چند تکه و چند بعدی دارد و سالیان سال خودش را در درون خانه حبس کرده است؛ خانه‌ای که گویا شکنجه گاه او محسوب می‌شود. در همین راستا دختر، مادرش را شکنجه می‌دهد و حتی گاهی هم به یک مجنون تبدیل می‌شود. وی دچار عقده سرکوبی شده است. مک دونا با روایت نگهداری از مادر، نقش فرزند فداکار را به چالش می‌کشد. در این نمایش گنگی وضعیت یا تلاش برای پیروزی و تصمیم به شکست معنا ندارد و تلاش برای فهم موقعیت، شاکله این نمایش است. منحنی روابط مدرنیستی، سرخوردگی و سرکوب انسان در تنهایی و امتداد ناکامی، مؤلفه‌های همیشگی مارتین مک دوناست. مختصات این نمایش هرچند کمدی نیز محسوب می‌شود اما خنده‌ای که در آن دیده می‌شود نه هیستریک است نه تراژدی؛ بلکه گروتسک است. وحشت، خنده و آشفتگی ذهنی را که ازمخاطب به جا می‌ماند گروتسک می‌گویند. درواقع، یک بخش آن حضورخنده است اما بخش دیگرآن را موضوعاتی متناقض باعنصرخنده تشکیل می‌دهند. آشتی دادن دوعنصر احساسی متناقض درشاکله ادبیات نمایشی واقعاً کاری شگرف محسوب می‌شود.  جمجمه‌ای در کنه مارا، غرب غم زده، مرد بالشی، مراسم قطع دست در اسپوکن و یک ماجرای خیلی خیلی ساده از دیگر آثار این درام نویس معاصر است. سحر دستخوش، هنگامه رضایی، امیر حسین ادیم و عرفان اشرفی بازیگران این نمایش هستند. خانه نمایش مهرگان از تاریخ سوم اسفند میزبان این اجرا خواهد بود.