جهان ملت‎های همبسته

دکتر ابراهیم فیاض
استاد دانشگاه تهران
1 تا به امروز، ویروسی به اندازه کرونا، برد جهانی نداشته است؛ از این رو، می‎توان مدعی شد که کرونا یک تجربه جدید جهانی است و باید برای نحوه مواجهه با آن اندیشید.
واقعیت این است که در پی شیوع ویروس کرونا، مردم در جهان، سطحی از «همبستگی اجتماعی» را شکل داده‎اند و آنچه جست‎وجو می‎کنند، یافتن راه‎های درمان و پیشگیری از ویروس کرونا است و رقابتی هم که در پس تولید واکسن و داروی برای این ویروس شکل گرفته، باعث رشد علمی دانشگاه‎ها در سطح جهانی شده است.
همواره یکی از ابعاد «جهانی شدن» بیماری‌ها بوده‎اند؛ به این معنا که بیماری می‎تواند یک جهان را درگیر کند و وقتی بیماری جهانی باشد، واکنش نیز جهانی خواهد شد.
2 برعکس واگرایی تئوری امریکایی و نئولیبرالیسم، اکنون نوعی «همبستگی جهانی» در حال شکل‎گیری است و این همبستگی جهانی بیشتر در سطح «ملت‌ها» رخ می‌دهد تا «دولت‎ها»؛ و به این اعتبار، رهبری جهانی امریکا در حال فروپاشی است. به‌دنبال همبستگی جهانی نظام‌های بسته همچون کره شمالی در خطر سقوط قرار می‌گیرند و به تعبیری فروپاشی قدرت‌های مرکزی از جدی‎ترین پیامدهای سیاسی شیوع ویروس کرونا در سطح جهانی است.
این در حالی است که به نظر می‎رسد مشروعیت کشورهایی همچون ما و کشورهای آفریقایی اوج می‎گیرد و مردم بیشتر اقتصادی می‎شوند؛ شاهد این مدعا، هجوم مردم به سمت بورس است.
3 در دوران انقلاب اسلامی، مردم ما به سمت «جامعه‎شناسی» رفتند تا بهتر این اتفاق را درک و تحلیل کنند. بعد از جنگ تحمیلی، دوران سازندگی آغاز شد اما چون سازندگی و توسعه، فلسفه می‎خواست و ما آن فلسفه را نداشتیم «فلسفه غرب» و «معرفت‎شناسی» در جامعه ما برجسته شد. بعد از دوران سازندگی ما به یکباره وارد جهان ارتباطی شدیم و تکنولوژی به سمت تکنولوژی ارتباطی رفت. البته این اتفاق در پی شیوع ویروس کرونا مجدد رخ داده است و ما در این روزها به نوعی انقلاب دیگری در عرصه ارتباطات را شاهد هستیم؛ به این معنا که بسیاری از ابعاد زندگی روزمره از رهگذر تکنولوژی‎های ارتباطی وجهی مجازی و غیرحضوری به خود گرفته است. جامعه در حال یک جهش بزرگ در عرصه ارتباطاتی است که می‌تواند به انقلاب سیاسی و اداری را نیز منجر شود.
اینجا است که دیگر بیش از پیش مرزهای قدرت‎های متمرکز شکسته می‎شود و سردمداران سیاسی‌شان ضربه می‌خورند. ماجرای شنبه‌های سیاه فرانسه و راهپیمایی و اعتراض‌شان به بی‎عدالتی‎ها، با شیوع ویروس کرونا بدتر خواهد شد.
4 تا پیش از این اگر پول‎ها بیشتر به‌ سمت خرید سکه و دلار سرازیر می‌شد، اکنون کرونا باعث شد پول و سرمایه مردم وارد یک جریان ملی شود و با وارد شدن مردم به بورس و با خرید سهام کارخانه‌ها عملاً دولت‌ها کوچک شده و دانش اقتصادی در کشور ما در حال نهادینه شدن است و این باعث می‌شود تا رشد اقتصادی در جامعه ما کاملاً درونی و ساختاری پیش رود. اینجا است که جهش تولید و حتی جهش مصرف نیز رخ خواهد داد و یک «همبستگی اجتماعی» ذیل اقتصاد شکل می‌گیرد. یک دانش عمومی در کنار یک اقتصاد عمومی در حال شکل‎گیری است که طی آن تولید و توزیع و مصرف کالا در جهان ارزان می‌شود و بی‌عدالتی‎هایی که بواسطه بانک جهانی رقم خورده است، از بین می‌رود. شاهد این مدعا تحریم ایران است که این روزها در حال شکسته شدن است. این روزها، اقتصاد ایران خود به یک بازار بزرگ بدل شده که در درون خود تولید و مصرف می‎کند.
با رشد اقتصاد و مردمی شدن آن، بتدریج بخش خصوصی پشتوانه مالی دانشگاه‎ها خواهد شد. پول خرج خواهد کرد تا دانشگاه تئوری تولید کند؛ تئوری‏ هایی که جنبه کاربردی و عملیاتی داشته باشد و به درد جامعه بپردازد و به تعبیری از تبدیل شدن بحران ‏ها به فاجعه جلوگیری کند.