صدای ایران

رضا شاه سه روز پس از آنکه در کاخ گلستان تاج پهلوی را روی سر گذاشت، به ساختمان بی‌سیم قصر قاجار - که بعد از این تاریخ به «بی‌سیم پهلوی» تغییر نام داد- رفت تا نخستین فرستنده بی‌سیم ایران را افتتاح کند. ساعت سه بعدازظهر روز ششم اردیبهشت 1305 مراکز تلگراف بی‌سیم در دنیا پیامی دریافت کردند که در بخشی از آن آمده بود: «این دستگاه تلگراف از امروز افتخار دارد که دستگاه‌های مرتبطه را دعوت به مخابره با خود بنماید.» بعد از ارسال این تلگرام، نخستین پیام از سوی شوروی دریافت شد که تجهیز ایران به مخابرات بی‌سیم را تبریک گفته بود.
عمارت بی‌سیم پهلوی که این روزها دفتر کار وزیر ارتباطات است، در طول سالیان شاهد مخابره و دریافت اخبار بسیاری از سراسر دنیا بود. تلگرافی که آدولف هیتلر برای تبریک نوروز 1317 به رضا شاه، ارسال کرده، یکی از این پیام‌هاست که مترجمین آن روزگار این‌طور ترجمه‌اش کرده‌اند: «از آن اعلیحضرت خواهشمندم به مناسبت نوروز صمیمی‌ترین تبریکاتم را جهت مزید ترقی و تعالی کشور ایران قبول فرمایید.» یکی از مهم‌ترین اخباری هم که از این ساختمان مخابره شد، بیانیه‌ای است که ایران همزمان با شروع جنگ جهانی دوم منتشر و در آن اعلام بی‌طرفی کرد.
ورود تلگراف بی‌سیم به ایران، مهم‌ترین مقدمه تأسیس رادیو بود. بیست سال بعد از آنکه صدای گویندگان رادیو در گوش شهرهای دنیا پیچید، کم کم مقدمات ورود این رسانه جادویی به ایران فراهم شد. اسناد سال 1316 از دستور شاه به وزیر پست و تلگراف برای خرید سه دستگاه فرستنده رادیویی موج کوتاه و متوسط خبر می‌دهند. اتفاقی که بعد از شروع به کار تلگراف بی‌سیم، قدمی جدی در جهت تأسیس رادیو در ایران بود. رادیو از ابتدا ابزاری بود برای هدایت افکار عمومی به نفع حکومت، به همین جهت دو سال پیش از ورود آن به ایران، «کمیسیون رادیو» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیرمجموعه‌های «سازمان پرورش افکار» ایجاد شد. وظایف این کمیسیون در ماده یازدهم اساسنامه سازمان این‌طور بیان شده است: «کمیسیون رادیو مأمور است برنامه جامعی تنظیم و به تصویب دولت برساند که به ترتیب منظمی اخبار و نطق‌ها و موسیقی و غیره برای پرورش افکار عمومی به‌وسیله رادیو پخش شود. در مراکز کشور بلندگوهایی در امکنه عمومی برای شنیدن رادیو نصب خواهد شد.» با فراهم شدن مقدمات فنی و محتوایی، ساعت 6 بعدازظهر چهارم اردیبهشت 1319 ولیعهد به همراه احمد متین دفتری، که آن روزها نخست‌وزیر جوان ایران بود، به ساختمان بی‌سیم رفت تا با فشردن دگمه‌ای مجوز انتشار صدا را صادر و رادیو ایران را افتتاح کند. آونگ‌ها نواخته شدند و صدایی از طریق امواج منتشر شد که می‌گفت: «اینجا تهران است، صدای ایران.» تا سال 1327 رادیو ایران در «بی‌سیم پهلوی» مستقر بود و بعد به بنایی تازه تأسیس در میدان ارک منتقل شد. رادیو آن سال‌ها رسانه‌ای بود که با نام‌های بزرگی مثل سعید نفیسی، توسی حائری، ملک‌الشعرا بهار، رشید یاسمی و بسیاری از بزرگان آن روزگار گره خورده بود.
در سال‌هایی که مهم‌ترین ابزار پخش صدا و موسیقی گرامافون بود و مهم‌ترین رسانه شهر روزنامه، پای رادیو به زندگی ایرانی‌ها باز شد و خیلی زود توانست خود را در دل مردم جا کند. چند صباحی بعد از ورود رادیو، آتش جنگ جهانی دوم روشن شد و ایران به اشغال متفقین درآمد. مردم از طریق بلندگوهایی که در سطح شهر نصب شده بود در میادین و خیابان‌ها و بعضی در قهوه‌خانه‌ها و آنها که اعیان بودند در سرسرای خانه‌هایشان به صدای «قدسی رهبری» که اخبار مهم جنگ را در رادیو می‌خواند گوش می‌کردند.
قصه رادیو به‌عنوان رسانه‌ای که نزدیک به هشت دهه پای ثابت لحظات تلخ و شیرین زندگی ایرانی‌ها بوده، قصه شنیدنی و بلندی است. نقش رادیو در زندگی مردم ایران محدود به شنیدن اخبار نبود. این رسانه به‌دلیل ماهیت خود توانست تا سال‌ها جای خالی روزنامه، تلویزیون و حتی اینترنت را برای مردم بعضی مناطق ایران پر کند. هنوز هم در روزگار رونق پادکست‌ها، رادیو مخاطبان خود را در نقاط مختلف ایران دارد.