چراغ‌های کم‌سوی هنر

گروه فرهنگی/ با شروع پیک‌ جدید بیماری کرونا و بالارفتن مجدد آمار، ستاد ملی کرونا و استانداری تهران اعلام کردند که محدودیت‌هایی یک هفته‌ای در تهران برقرار خواهد شد. اگر این مسأله شامل حوزه سینما و تئاتر هم شود باز با تعطیلی مجدد سالن‌های سینما و تئاتر روبه‌روخواهیم بود. در حوزه موسیقی کنسرتی در این چند ماه برگزار نشد اما سالن‌های سینما، تئاتر و... مراکز فرهنگی لنگان‌ لنگان و بتازگی کار خود را شروع کرده بودند. از این جهت می‌گوییم «اگر مشمول این محدودیت شوند» چون باوجود اعلام استاندار تهران؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرده که ابلاغیه‌ای برای محدودیت فعالیت مراکز هنری نداشته‌ایم و سینمادارها و اهالی تئاتر همچنان منتظرند تا ببینند تکلیف آنها چه خواهد بود. با این‌همه اصل موضوع چه این محدودیت‌ها دوباره اجرایی شود و چه نه، این است که چگونه و از چه راه‌هایی می‌شود این آسیب‌ها را به‌کمترین حد ممکن رساند و برای چنین اقدامی چه بسترهایی لازم است.
 سالن‌های سینما در کما
سالن‌های سینما اگرچه در دو هفته گذشته روزهای کم رونقی را پشت سر گذاشتند و حتی دو فیلم «شنای پروانه» و «خوب، بد، جلف ۲؛ ارتش سری» از امیدهای اکران هم نتوانستند انتظارات صاحبان فیلم‌ها را در گیشه برآورده کنند اما در همین ایام سینماداران دلخوش به روشنی چراغ سینماها بودند؛ چراغی که منتها با سرکشی موج دوم کرونا کم سوتر شد تا جایی که تهیه‌کننده فیلم «شنای پروانه» به‌عنوان پرفروش‌ترین فیلم این بازه زمانی سه روز پیش اعلام کرد، از ۲۵ تیرماه  یعنی چهارشنبه همین هفته، اکران فیلم را متوقف خواهد کرد و همزمان زمزمه‌هایی مبنی بر تقاضای سازندگان فیلم «خوب، بد، جلف۲» برای پایان اکران فیلم‌شان شنیده شد، اما علی سرتیپی پخش‌کننده و سینمادار معتقد است با همه این احوال، با فعالیت سالن‌های سینما امیدواری برای بهتر شدن شرایط وجود داشت: «همین که چراغ سینما روشن باشد، امید وجود دارد که شاید شرایط بهتر شود و همین امید، خوب است.»
 او باز و بسته شدن سالن‌های سینما را عامل ایجاد ناامنی اقتصادی ، روحی و روانی عنوان می‌کند که از تبعات آن پاپس کشیدن صاحبان فیلم‌ها برای تقاضای اکران است. سرتیپی در عین حال می‌افزاید: «سالن‌های سینما در این بازه زمانی بالاترین میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی را داشتند، بخصوص در تهران و سالن‌هایی که در مجتمع‌های تجاری قرار دارند. پروتکل‌های بهداشتی صددرصد رعایت می‌شود. هیچ‌کس بدون ماسک حق ورود به مجتمع و سالن‌های سینما ندارد. آنقدر استقبال از سینما کم بود که به خودی خود فاصله‌گذاری اجتماعی رعایت می‌شود. اگرچه غیر از زمان فروش بلیت، فاصله اجتماعی در صندلی‌ها لحاظ شده است. تهویه و جابه‌جایی هوا مناسب است و سالن‌های سینما نسبت به بقیه مراکز مثل مترو و اتوبوس و تاکسی شرایط ایمن‌تری دارند. اگر این شرایط وجود نداشت خود ما، هم به خاطر نیروی کار و هم به خاطر تماشاگران که جزوی از خانواده خودمان هستند، داوطلبانه درخواست تعطیلی سالن‌های سینما را داشتیم.»
تعلیق فعالیت سالن‌های سینما در پایتخت با توجه به سهم بالای فروش فیلم‌ها در تهران باعث می‌شود چرخه اقتصادی سینما با مشکل جدی مواجه شود. سرتیپی می‌گوید: «با این شرایط هیچ‌کدام از سازندگان فیلم‌ها تمایلی به اکران فیلم‌هایشان نخواهند داشت چون تعطیلی سینماهای تهران تفاوت چندانی با تعطیلی سراسری ندارد.»
این سینمادار در بخشی از صحبت‌هایش به عملی نشدن وعده‌های حمایتی اشاره می‌کند و می‌گوید: تا به امروز هیچ کمک مالی دریافت نشده است. او در ادامه می‌گوید که با وضعیت موجود، سینماداران مجبور به تعدیل نیروی انسانی هستند:«6‌ماه است که حقوق پرسنل‌مان، هزینه‌های سالن، شارژ مجتمع و پول آب و برق را با کمترین درآمد پرداخت می‌کنیم. در صورت ادامه چنین وضعیتی اما مجبور به معرفی بخشی از پرسنل‌مان به وزارت کار هستیم.» سرتیپی در عین حال بار دیگر بر اولویت و اهمیت سلامت شهروندان تأکید می‌کند و می‌گوید: «در نهایت ما تابع هر تصمیمی هستیم که با صلاحدید ستاد ملی کرونا اعلام رسمی ‌شود.»
چرا باید به سمت تئاتر آنلاین برویم؟
از تعطیلی تئاتر و مراکز فرهنگی دیگر چند ماه می‌گذرد و درست مشخص نیست و نمی‌توان پیش‌بینی کرد که این روزها تا چه زمانی ادامه خواهد داشت. برای بسیاری همچنان این سؤال وجود دارد که چرا وقتی در سراسر دنیا، تئاتر در این روزهای کرونایی، از سالن‌های نمایش به فضاهای مجازی رسیده و پخش آنلاین آثار توانسته مخاطبان بسیاری را به این فرم و فضاها نزدیک و بخشی از خلأ را پر کند چرا در کشور ما این بستر و رویکرد آنچنان وجود ندارد و تقریباً تئاتر در این چند ماهه به تعطیلی کامل سلام کرده است. سعید اسدی مدیر مجموعه تئاتر شهر در گفت‌وگو با «ایران» بخشی از دلایل این مسأله را عدم دخالت مجموعه‌های تئاتری در بحث تولید می‌داند و می‌گوید: «در دوره‌های گذشته مرکز هنرهای نمایشی خود را مکلف می‌دانست که نمایش‌ها را فیلمبرداری، ضبط و در آرشیو خود نگه دارد اما بعد از تحولاتی که صورت گرفت ضبط آثار به عهده خود گروه‌ها گذاشته شد و مجموعه‌هایی مثل تئاتر شهر نسخه‌ای از آثار به نمایش درآمده در سالن‌های این مجموعه را در اختیار ندارند و طبیعتاً امکان عرضه آنها نیز از این طریق وجود ندارد. باید این نکته را در نظر بگیریم که مجموعه‌های بزرگ تئاتر در دنیا، نقش کمپانی و تولیدکننده یک اثر نمایشی را ایفا می‌کنند پس، از هر کاری که روی صحنه می‌رود نسخه‌ای با کیفیت در اختیار دارند که می‌توانند آن را به جشنواره‌های تئاتری و تورهای بین‌المللی بفرستند یا اینکه در شرایط مشخصی مثل روزگاری که در آن هستیم، اقدام به پخش آنلاین آنها کنند.» اسدی در پاسخ به این سؤال که چه راهکاری برای برطرف کردن این مشکل و ضبط استاندارد حرفه‌ای و پخش آن در بزنگاه‌هایی این‌چنین می‌توان ارائه کرد هم می‌گوید: «چند راه پیش روی ماست که می‌توانیم به آنها به طور جدی فکر کنیم. یکی اینکه چه تماشاگر در صحنه حضور داشته باشد چه حضور نداشته باشد این امکان وجود دارد که آثار، برخی شب‌ها همزمان با اجرای به‌صورت زنده پخش شوند، یا اینکه نسخه مناسبی از اثر تهیه شود و همزمان با اجرا در اینترنت هم کار اکران شود و تماشاگر هم همان زمان بتواند آن را ببیند. راه دوم اما تولید ویژه چنین آثاری است که برای نمایش صحنه‌ای آماده نمی‌شوند و از همان اول برای چیزی شبیه تله تئاتر یا تئاتر دیجیتال طراحی شوند و برای این کار لازم است صحنه، به استودیوهایی دیجیتالی تبدیل شود و کارگردانی هنری و تصویری آن در عین اینکه شمایل تئاتریکال قضیه حفظ می‌شود نسخه مناسبی هم برای تصویر تلویزیونی و... ارائه دهد. ما هم بزودی در مسیر تولیدات در بستر تئاتر دیجیتال قدم‌هایی خواهیم برداشت تا تولید تئاتر در شرایطی اینگونه متوقف نشود و به‌ لحاظ اقتصادی هم گروه‌های تئاتری کمتر زیان ببینند و بشود از این راه درآمدی به دست آورد و از طرفی هم آثاری در فرم و فضاهای استاندارد تئاتر امروز جهان به مخاطب ارائه کرد.»
مدیر مجموعه تئاتر شهر درباره وجود بسترها و امکانات فنی و حرفه‌ای در این زمینه نیز می‌گوید: «مسأله بسترسازی بسیار مهم است. تولید تئاتر در این شرایط، وضعیت خاصی دارد و فرآیند حرفه‌ای تولید بسیار کم و کمیاب است به همین دلیل هم ما در وضعیتی قرار می‌گیریم که چون مولد نیستیم پس فقط در عرضه می‌توانیم کار کنیم. مثلاً همین شیوه‌نامه‌های بهداشتی، اجرایی و... در دوران کرونا. اما به نظر می‌آید که اگراین وضعیت ادامه پیدا کند تئاتر ایران باید در سیستم تولید خود تجدیدنظر کند و ما چون نظارتی در امر تولید نداریم نمی‌توانیم ایده‌هایمان را به گروه‌ها ارائه کنیم و هر دو طرف در وضعیتی بوده‌ایم که فکر می‌کردیم یک هفته دیگر درست می‌شود اما حالا چشم‌انداز روشن و امیدوارکننده‌ای وجود ندارد که این اپیدمی دست از سر ما بردارد.»

ضرورت نظارت صنوف نشر بر عملکرد سایت‌های فروش کتاب

هومان حسن پور
رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران
در شرایط فعلی برای کنترل بیماری کرونا با محدودیت‌های متعددی روبه‌رو شده ایم، از جمله دستوری که روز گذشته از سوی استانداری تهران مبنی بر تعطیلی برخی اماکن فرهنگی منتشر شد. با اینکه کتابفروشی‌ها همچنان مشغول فعالیت هستند اما با کاهشی جدی در فروش آنها روبه‌رو هستیم؛ هرچند که با سیر صعودی این بیماری بعید نیست آنها هم با دستور تعطیلی‌های موقت روبه‌رو شوند. به تبع شرایطی که همه جهان به آن مبتلا شده اینها مسائل ناگزیری است، منتهی مسأله‌ای که نباید فراموش شود به ملزومات این شیوه فروش بازمی‌گردد. طی ماه‌های اخیر یکی از گفته‌های جدی مسئولان در همه بخش‌های فرهنگی و از جمله کتاب، هدایت بخشی از فعالیت‌ها به فضای مجازی بوده. با نفس این اقدام مخالف نیستم بویژه که فعلاً چاره دیگری نداریم اما نکته‌ای که به آن تأکید دارم ضرورت درنظر گرفتن برخی موارد است. همین حالا ماه‌ها از ورود ویروس کرونا به کشورمان می‌گذرد اما همچنان در عرصه نشر با مسائل مختلفی روبه‌رو هستیم، از جمله همین مسأله فضای مجازی که کتابفروشی‌ها و نشرمان را با خطری جدی روبه‌رو کرده است. مسئولان از ضرورت تقویت فعالیت‌های آنلاین می‌گویند بدون آنکه توجهی به درنظر گرفتن تهمیدات لازم برای کاهش جرم‌های احتمالی آن داشته باشند. یکی از مواردی که این روزها با آن روبه‌رو شده‌ایم و خطری جدی برای صنعت نشرمان را رقم زده، فقدان نظارت است. متأسفانه برخی سایت‌هایی که درزمینه فروش کتاب مشغول فعالیت هستند دست به عرضه کتاب‌های ناشران آن هم از طریق کپی‌ها و چاپ‌های غیرقانونی می‌زنند و از آنجایی که این افراد حق التألیف نویسنده و مترجم را پرداخت نمی‌کنند قادر به ارائه آثار با تخفیف‌های آنچنانی هستند. اتفاقی که بی‌اعتماد شدن مخاطبان را هم به‌دنبال دارد. مردم پیش خود می‌گویند اگر امکان فروش کتاب با چنین قیمت‌هایی وجود دارد پس چرا کتابفروشان این کار را نمی‌کنند. این در صورتی است که خبر ندارند بخش عمده‌ای از این کتاب‌ها چاپ‌های غیرقانونی هستند که برای انتشار آنها هزینه‌های جاری پرداخت نشده است. از طرفی ناشران هم که در شرایط فعلی با مشکلات مالی متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند برای حفظ بقا ناچار به فروش کتاب‌های خود زیر قیمت می‌شوند، اتفاقی که آن را می‌توان به اصطلاح خودسوزی ناشران نامید. هر چند که با این روش هم برای مدت طولانی قادر به حیات نخواهند بود. در چنین اوضاع و احوالی دولت باید به صنوف فعال در هر بخش فرهنگ اختیار نظارتی با قدرت اجرایی- قانونی لازم را بدهد. در همین حوزه کتاب، نشر الکترونیک زیرمجموعه اتحادیه ناشران و کتابفروشان است، باید مسئولان افرادی را که خواهان فعالیت در فضای مجازی هستند ملزم به کسب مجوز از اتحادیه کنند، درست شبیه ملزومات کار کتابفروشی به شکل فیزیکی. اما هنوز چنین اتفاقی رخ نداده و اگر خواهان تعطیلی سایتی باشیم که عملکرد مجرمانه آن به ما ثابت شده باید نامه نگاری حداقل دو هفته‌ای را پشت سر بگذاریم تا شاید راه به جایی ببریم. اگر دولت دست اتحادیه‌های مرتبط با هر شغل را برای نظارت همراه با ضمانت اجرایی باز بگذارد آن وقت است که تا ببینیم تخلفی صورت گرفته با ارسال درخواست، سایت مذکور را از ادامه فعالیت منع می‌کنیم تا درصورت تعهد و پرداخت خسارت ناشر، بتواند به کار خود ادامه بدهد. اگر زودتر چاره‌ای اندیشیده نشود آن وقت است که باید منتظر تبعات این بی‌توجهی‌ها حتی بعد از اتمام مشکلات امروز کرونا باشیم و ببینیم که صنعت نشرمان بیش از پیش به سوی خاموشی گام برمی دارد. مسأله دیگری که شنیده می‌شود احتمال برپایی مجازی نمایشگاه کتاب است، ما به‌عنوان نمایندگان نشر کشورمان آماده تبادل تجربه و اطلاعات خود با مسئولان هستیم. با اینکه مخالف برگزاری آنلاین نمایشگاه کتاب هستیم اما اگر چاره دیگری نیست امیدوارم این اقدام به دور از شتابزدگی و با مشورت خود اهالی نشر و صنوف انجام شود تا کمترین مشکلات را به‌دنبال داشته باشد.