دفاع از وطن با 100 فشنگ

محمد گرشاسبی/ ساعت 4 صبح سوم شهریور 1320، 724 روز پس‌ از آغاز نائره جنگ جهانی دوم، شیپور جنگ برای اشغال ایران نواخته شد و قوای متفقین از شمال و غرب و جنوب وارد سرزمین ایران شدند. قوای ارتش سرخ شوروی در سه جهت و سه ستون در نواحی جلفا، آستارا و خراسان به خاک ایران وارد شده و مشهد را اشغال کردند. ناوهای روسی هم در دریای خزر بندر انزلی را به گلوله بستند و همزمان بمب افکن‌های شوروی هم تبریز، انزلی، همدان، قزوین، مشهد و لاهیجان را بمباران کردند. همین وضعیت در جنوب نیز تکرار شد و مردم اهواز و آبادان از سوی بمب‌های انگلیسی در امان نبودند. ارتش انگلیس مناطق نفت خیز و خطوط ارتباطی جنوب را از آن خود کردند و هشت فروند کشتی در بندر شاهپور نیز توسط نیروی دریایی انگلیس مصادره شد.
از سوی دیگر نظامیان انگلیسی از دو جهت مرز خسروی و خوزستان به‌سمت ایران پیشروی کردند آنقدر که از کرمانشاه و همدان هم گذشتند. آنها با روس‌ها که پس‌ از اشغال تبریز راهی مرکز بودند، قرار گذاشتند در قزوین با انگلیسی‌ها دست بدهند، اما در این میانه ارتش ایران کجا بود. روزی که رضاشاه ارتش ایران را تحویل گرفت تنها 22 هزار و 800 نیرو داشت، اما در شهریور 1320 این تعداد به 173 هزار و 63 نفر رسید. اما برای جنگ افزار و سلاح این تعداد نیرو راهبرد درستی تدوین نشده بود. در تابستان 1320 هر سرباز برای دفاع از وطن فقط 100 فشنگ در اختیار داشت و در اردبیل (مرزهای شمالی) برای هر سرباز فقط ۳۶ تیر فشنگ موجود بود. همچنین هر مسلسل فقط برای نیم ساعت تیراندازی دارای تیر بود. لشکرهای مرزی حتی با تانک و زره پوش کوچکترین آشنایی هم نداشتند. واحدهای نظامی مرزی از وسایل نقلیه کافی و حتی ذخیره خواربار برای یک هفته هم محروم بودند. اگر هم لشکری از بضاعت سخت افزاری بهره‌مند بود در پایتخت استقرار داشت. فرمانده لشکرها عمدتاً توانایی اداره لشکر را نداشتند و اگر هم شکایتی از آنها می‌شد رضاشاه تنها کاری که می‌کرد جابه‌جایی‌شان از لشکری به لشکری دیگر یا از رکنی به رکن دیگر بود. علاوه بر این در سال 1320 نیروی هوایی ایران در این زمان 4 هنگ هوایی داشت به علاوه 200 هواپیما ولی مشکل اصلی در فرماندهی و نبود نیروی آموزش دیده کافی بود. سوء مدیریت فرمانده لشکرها و تربیت نشدن برای مواقع بحرانی خاصه جنگ، موجب شد روز سوم شهریور فرمانده لشکرها بدون هیچ دلیلی سربازان را مرخص کنند، حتی لشکرهای مجهز پایتخت هم از هم پاشیدند. نبودن انسجام در ارتش موجب شد قوای متفقین بی‌هیچ واهمه‌ای به خاک ایران سرازیر شوند و در عصر 9 شهریور 1320 در قزوین با هم دست بدهند. الحاق قوای ارتش سرخ شوروی و ارتش بریتانیا، در قزوین پایتخت را مستقیم مورد تهدید قرار می‌داد. آنها بدون اینکه مقاومتی مقابل خود ببینند به سمت تهران حرکت کرده و 25 شهریور پایتخت ایران را به اشغال خود درآوردند.