حج، نشانه روشنی بر دوستی و صلح

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
حج فرآیندی معنوی- اجتماعــــــــــــــی است که برپایه عرفان و خودشناســــــی استوار بوده و همه ساله در ایام تشریق روح تازه‌ای به ایمـــــان اسلامی می‌دمـــد و مسلمانان را بــــه فضیلت‌های فردی و جمعی فرامی‌خواند. این مناسک اسلامی که از دوران ابراهیم خلیل بر بنیان توحید شکل گرفته، از ویژگی‌های بسیاری برخوردار است و به مسلمانان مدد می‌رساند تا شخصیت ممتاز خود را در نسبت با جامعه بازیافته و حیات جمعی را با اتکا به ایمان و عقیده راستین ادامه دهند. هر چند امسال به دلیل اپیدمی بیماری کرونا مراسم حج در غربت برگزار شد اما ایام حج، آحاد مسلمانان را به عبودیت و مسئولیت‌های اجتماعی برانگیخته و نموداری از ظرفیت‌سازی اسلام در تعامل با تحولات سیاسی- اجتماعی از سوی مسلمانان است. بدون مبالغه  بزرگترین افتخار اسلام دلبستگی و علاقه‌ای‌ است که به صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز دارد. به تعبیری دیگر آیین اسلام بازدارنده جنگ و آرزومند سعادت و تعالی انسان‌هاست که این مهم در مناسک حج وضوح دارد. چرا که اساساً فریضه حج پس از انعقاد متارکه «حدیبیه» بین مسلمانان و اهالی مکه که به «حَجة‌الاسلام» شهرت یافت، آغاز و مناسک آن  برخی سنن مذهبی مقدم بر آیین اسلام را نیز شامل می‌شود. حج به مسلمانان کمک می‌کند تا مجد و عظمت خود را ازسر گیرند و در تکاپویی مؤمنانه به ایجاد جامعه‌ای سرشار از امنیت، برادری، صلح، صفا، درستی و دوستی، اعتماد، رفاه، آسایش و عدل و داد بیندیشند.
پیام آسمانی وحی که اساس صلح و دوستی است، در عین برانگیزندگی ابراهیم خلیل برای برپاداشتن توحید، برانگیزنده روح وحدت در آحاد مسلمانان  نیز هست و آنان را به سوی فضیلت‌های انسانی وحدت‌آفرین و انساندوستانه فرا می‌خواند. این پیام برپا دارنده نظم و قانونی مبهم و ناشناخته نیست، بلکه با بیداری امت اسلامی همراه بوده و ضمن خارج کردن مسلمانان از انزوا، آنان را با امواج توسعه و ترقی همراه می‌سازد.
نگاه تک بعدی به موضوع حج می‌تواند موجب نارسایی‌هایی در جهان اسلام شده و مسلمانان را در بوته اهمال و ابهام نگه دارد و از تأثیر این فریضه اجتماعی در حل مشکلات جمعی کاسته و نتایج سودمندی برای مسلمانان دربر نداشته باشد.
کما اینکه تحقق آرمان‌های دینی در جهان امروز به نوعی جهش و جنبش نیاز دارد که جوهره و حقیقت حج به دلیل تبیین و تعلیم جهان‌بینی‌ای گسترده می‌تواند مسلمانان را در سازندگی جهان مشارکت دهد.
ایام حج به مسلمانان فرصت می‌دهد تا با پشتوانه‌ای از اخلاق و معنویت فرآیندهای مادی جهان امروز را مورد ارزیابی قرار دهند و آگاهانه به بهره‌گیری از آنها بپردازند. آیین اسلام این ویژگی را در خود دارد که می‌تواند با ضرورت زمان و شرایط تاریخی خود را هماهنگ کرده و بی‌آنکه از فعالیت باز ایستد، با یکپارچگی و نیرومندی در برابر ایدئولوژی‌های بیگانه پابرجا بماند.
حقیقت حج قادر است آنچنان تغییری در رفتار مسلمانان به وجود ‌آورد تا ضمن مستهلک کردن ناهنجاری‌ها در خود، خصلت تساهل و آسان‌گیری در مواجهه با نظریات مختلف را در آنان ایجاد و تقویت نموده و با بلندنظری مسلمانان را در عمل افرادی سازگار و در عین پایبندی به ارزش‌های مکتب از سماحت و بزرگواری نیز برخوردار سازد.
اسلام مسلمانان  را به سوی نوعدوستی و اتحاد هدایت می‌کند، همچنین تعالیم مکتب با تشتت افکار مقابله کرده و امت را قادر می‌سازد تا آزادانه شالوده یک زندگی جمعی مسالمت‌آمیز را پی بریزد. هیچ عاملی همچون دین و مناسک آن، نمی‌تواند بشریت را به آرامش  برساند، زیرا باور دینی به انسان فرصت خودآگاهی و انگیزه خودسازی می‌دهد تا آرزوی معنوی را در شرایطی آرام و با تأمین آرامش دیگران محقق سازد.
نباید ازاین حقیقت غافل شد که مهم‌ترین موضوع برای جوامع بشری در جهان امروز شناخت تدابیری است که احساس ایمان را در دل و جان افراد تقویت کند. دوستی و برادری، در صورتی میسر خواهد شد که چنین نیرویی پیوند مستحکمی بین آحاد بشری برقرار سازد.
اسلام ومناسک حج تعادلی در رفتار و گرایش‌های فردی یک مسلمان ایجاد می‌کند که به بسیاری از زیاده‌خواهی‌ها و خودپرستی‌ها خاتمه داده و در قلمرو اجتماعی نیز ملت‌ها را از تنگنا‌های نژادی و جغرافیایی  نجات خواهد بخشید و با الهام از مکتب وحی به اصل مواخات و مواسات پایبند می‌کند، بدون آنکه به خودبنیادی و استقلال آنان لطمه‌ای وارد شود. باید اعتراف کرد که تحقق این ایده‌آل هنوز با موانعی مواجه است که مهم‌ترین آنها، برداشت‌های گوناگون از تعالیم مکتب است. هنوز دگم‌اندیشان، نژادگرایان و نیز فرصت‌طلبان در برابر هرگونه فکر و ایده تازه‌ای در مسیر اتحاد و همبستگی مقاومت می‌کنند. اما ایمان اسلامی به مسلمانان می‌آموزد که به آینده خوشبین باشند و در سازندگی تمدن بشری مشارکت جویند. ‌‌