شهروند؛ کاغذی یا آنلاین؟

مهسا قوی‌قلب
خبرنگار
در روزهای اخیر، در خبرها شنیده شد که روزنامه شهروند قرار است از شکل کاغذی به سمت آنلاین شدن برود. این خبر واکنش‌های متفاوتی از سوی اصحاب رسانه را به دنبال داشت برخی مخالفان معتقدند روزنامه‌های کاغذی کارکرد و اثربخشی خود را در فضای ارتباطات و اطلاع‌رسانی با توجه به سابقه و ماهیت کاری خود بر روی مخاطبان دارند و همچنان در قیاس با رسانه‌های دیجیتالی و آنلاین به عنوان مرجع خبری معتبر و رسمی تلقی می‌شوند اما حالا با شیوع بیماری کرونا شرایط سخت و دشواری برای ادامه فعالیت مطبوعات کاغذی پیش آمده اما راهکار عبور از این بحران تعطیلی روزنامه کاغذی نیست و باید ساز و کار‌های خاصی برای تداوم حیات این نشریات در نظر گرفت اما در مقابل موافقان می‌گویند با توجه به گسترش و توسعه فناوری‌های جدید ارتباطی باید از شیوه‌های سنتی مثل چاپ و انتشار روزنامه به سمت دیجیتالی شدن حرکت کرد و از ظرفیت‌های نسخه‌های الکترونیک در شبکه‌های اجتماعی و به‌صورت آنلاین استفاده کرد و از این فضا به دلیل ویژگی‌های انحصاری و همچنین سرعت بالای انتقال مطالب و اخبار به مخاطب در جهت توسعه کار رسانه‌ای بهره برد.
اسماعیل رمضانی، مدیرکل روابط عمومی جمعیت هلال احمر و سرپرست روزنامه شهروند نیز در این‌باره به «ایران» می‌گوید: مسائلی که پیرامون تعطیلی روزنامه شهروند اعلام شده اساساً صحت ندارد و این روزنامه به فعالیت خود ادامه می‌دهد، اما برای انتشار روزنامه مشکلات قانونی و مالی داریم که در این خصوص در حال مذاکره و رایزنی هستیم. انتشار کماکان ادامه دارد و بنایی بر تعطیلی روزنامه شهروند نیست.
او در ادامه توضیح می‌دهد: از ۱۲۰۰ نسخه‌ای که روزانه به کیوسک می‌رود، تنها ۳۰۰ نسخه به فروش می‌رسد و بقیه برگشتی است، این در حالی است که کل برد یک روزنامه کاغذی با این همه هزینه کرد، منطقی نیست. با توجه به اینکه جمعیت هلال احمر یک سازمان درگیر در بحران‌هاست، در نظر است که رویکرد انتشار تغییر پیدا کند و با توجه به شرایط موجود ابزارهای آنلاین در آن تقویت شود و اصل تولید محتوا بر اساس رویکرد آنلاین انجام شود و این بدین معنا است که اول در مبنای آنلاین کار کنیم و تحریریه در مسیر آنلاین قرار بگیرد.
وی درباره شایعاتی که مبنی بر تعدیل گسترده نیروها و تعطیلی روزنامه است، می‌افزاید: بحث تعدیل و تعطیلی را نداریم و تنها بحث تغییر سیاست و رویکرد است، که مطرح شده است، رمضانی در ادامه توضیح می‌دهد: به کسی در‌خصوص تعدیل گسترده نیرو چیزی گفته نشده و به کسی نگفته‌ایم که دنبال کار باشد. وی همچنین نسبت به بیانیه انجمن صنفی نیز انتقاد کرد و اعلام کرد که کسی را اخراج نکرده که انجمن بیانیه داده است.
تعطیلی هر رسانه‌ای غم‌انگیز است
فریدون صدیقی، استاد علوم ارتباطات هم در این باره به «ایران» می‌گوید: تعطیلی رسانه‌ها اعم از کاغذی و غیر‌کاغذی در ایران غم‌انگیز و طاقت فرساست. در شرایطی که با محدودیت‌های عجیب و غریب اطلاع‌رسانی روبه‌رو هستیم، نتیجه این اتفاقات از دست رفتن مرجعیت رسانه‌های داخلی شده است. متأسفانه خواسته یا ناخواسته مخاطبان کنجکاو و علاقه‌مند به کسب خبر و تحلیل رویدادهای مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را به سیاره‌ای که مرجعیت رسانه‌ها در داخل ایران نیست، پرتاب کرده‌ایم، بنابراین در چنین موقعیتی تعطیلی یک روزنامه به مثابه تنگ‌تر شدن حداقل روزنه‌هایی است که مخاطبان داخلی می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.
این روزنامه نگار در ادامه اضافه می‌کند: بسته شدن یک روزنامه، پاک کردن بخشی از فرهنگ مطالعه در جامعه و نادیده گرفتن فرهنگ خواندن و باسواد شدن است؛ همان اتفاق تلخ و غم‌انگیزی که در سال‌های اخیر در حوزه کتاب بدان گرفتار شده‌ایم. تعطیلی روزنامه شهروند به مفهوم دیگر یعنی صرفنظر کردن از پرورش و کشف استعدادهایی که می‌توانند در رسانه‌های ما مؤثر و فعال باشند. آیا این تعطیلی‌ها و بی‌خاصیت کردن رسانه‌های داخلی ما را وارد وادی خواهد کرد که دانشکده‌های روزنامه‌نگاری و مراکز آموزش روزنامه نگاری کارکرد خود را از دست داده‌اند یا وجودشان بی‌فایده شده است؟ دستکاری شکلی کیوسک‌های مطبوعاتی که نمایشگاه دائمی مطبوعات بودند، آنها را به طرف فروش آدامس، پفک، لواشک و چای داغ در گرمای تابستان برده‌اند که هر علاقه‌مندی به مطالعه را متأثر می‌کند.
چرخ را دوباره اختراع نکنید
در این رابطه پوریا سوری، روزنامه‌نگار هم درنامه ای به مدیر عامل سازمان هلال احمر که بخش هایی از آن در «ایران» منتشر می شود خطاب به مدیران هلال احمر می‌گوید:
اجازه بدهید که حداقل از نهاد خدمتگزار و با رویکرد انسان‌محوری چون هلال احمر و مدیریتش انتظار گوش شنوا و تصمیم‌گیری بر مبنای خِرد را داشته باشیم. بگذارید مطمئن باشیم در سایر تصمیمات خطیری که وجهه و همت اصلی فعالیت‌هایتان هست دلمان قرص باشد که از این شتابزده بودن‌ها و اشتباهات بری هستید و در یک‌سال باقی مانده از دولت دوازدهم خیال‌مان از شما و تصمیمات‌تان راحت است. او ادامه می‌دهد: می‌خواهند که روزنامه شهروند از نسخه چاپی به آنلاین شیفت دهد و لابد این خیال را هم دارند که کار همان کار است و مخاطب همان مخاطب و رسانه همان رسانه! اما برای ما روزنامه‌خوان‌ها و اهالی ارتباطات مسجل است که نه کار همان می‌ماند و نه مخاطب همان و نه رسانه‌ای!
نخست آنکه روزنامه شهروند همین الان هم نسخه آنلاین روزآمد و کانال‌های اطلاع‌رسان برخط در شبکه‌های اجتماعی و بر بستر وب دارد، ثانیاً اینکه نسخه چاپی اصولاً کارکردی چندگانه دارد که یکی از آنها تغذیه نسخه‌ها و بسترهای برخط است، کارکردهای دیگرش تولید گزارش، گفت‌و‌گوها و یادداشت‌هایی است که هیچ‌کدام در بستر آنلاین شدنی نیست، اگر هم باشد مخاطبی برای آن نیست چرا که جنس این دست تولیدات مختص به رسانه‌های چاپی است و عمقی که نیازمند گزارش‌های تحقیقی و گفت‌و‌گوهای تفصیلی است در هیچ رسانه برخطی محقق نخواهد شد، چرا که مخاطب گزیده‌گزین فضاهای آنلاین عموماً دنبال تیتر و بریده مطالب است و طبیعی است که اصل بسیاری از مطالب از دست خواهد رفت، حالا بی‌نصیب ماندن گروه‌هایی چون آسیب‌دیدگان، کم‌برخورداران و سالمندان که کلاً امکان برخورداری و بهره  بردن مکفی از بسترهای آنلاین را ندارند که اتفاقاً از اصلی‌ترین گروه‌های هدف شما هم هستند به کنار.
سوری ادامه می‌دهد: شک نکنید که رسانه‌ای نمی‌ماند، سازمان رسانه‌ای هلال احمر، کوچک و کوچک‌تر می‌شود، تخصص‌هایی چون روزنامه‌نگاری بحران و آسیب‌های اجتماعی جایش را به یک سری‌کارهای فضای مجازی خواهد داد و روزنامه‌نگاران حرفه‌ای از رسانه‌ شهروند کوچ می‌کنند و سرمایه‌ای انسانی‌ که قریب ۸سال برای تشکیل و انسجام آن زحمت کشیده شده به سرعتِ تصمیم یک‌روزه‌ از دست خواهد رفت، و هلال احمر می‌ماند. بی‌شک از نیکبختی، در سازمان تحت مدیریت‌ هلال احمر، وجود روزنامه‌ شهروند است. روزنامه‌ای که در طول دو دوره‌ دولت دکتر روحانی، چون سنگی قیمتی، صیقل خورده و تلألویی یافته که در میان روزنامه‌های امروز کشور مانندی ندارد و به واقع خانه‌ روزنامه‌نگاری اجتماعی، روزنامه‌نگاری بحران و آسیب‌های اجتماعی و روزنامه تبیین‌کننده‌ منشور سازمان هلال احمر است.
این روزنامه نگار می گوید: به شما اطمینان می‌دهم که در یک‌سال پایانی دولت، در کنار سایر سرمایه‌های انسانی مجموعه‌ هلال احمر، ستون قابل اتکای‌ سازمان، همین روزنامه شهروند با همین شهرت و روندی‌ که به آن خوشنام است خواهد بود، پس بیایید و دوباره چرخ را اختراع نکنید.