در هفتمین روز وداع با «بدرالزمان قریب»

مریم شهبازی
خبرنگار
هفتمین روزی است که بدرالزمان قریب زندگی را وداع گفته، استادی که طی دهه‌های متوالی هیچ‌گاه دست از تحقیق و مطالعه، بویژه درباره ایران باستان و زبان «سُغدی» برنداشت. یکی از نگرانی‌های مهم قریب بی‌توجهی نسل امروز به تحقیق و مطالعه بود؛ در خلال معدود گفت‌وگوهایی که از او به یادگار مانده از این ابراز نگرانی کرده بود که: «امروزه دانشجویان چندان رغبتی به مطالعه در این حوزه ندارند و آن را کار شاقی نمی‌دانند. علاقه شرط لازم است و باید سختی‌ها را از سر گذراند زیرا ارزش رسیدن به قله را دارد./ایرنا» و این همان تفاوتی است که او و هم‌نسلانش و همه آنهایی که دوره طلایی فرهنگ و ادب کشورمان را رقم زدن با نسل‌های بعد خود دارند. نکته جالب‌ توجه درباره قریب اینکه او هم مانند عبدالله انوار همه زندگی‌اش را وقف کار کرد، به قول فتح‌الله مجتبایی: «قریب نه تشکیل خانواده داد و نه بچه‌ای داشت و در واقع کارهایش تنها دغدغه‌هایش بود. او از آن دست افرادی بود که با کارش ازدواج کرد./ایبنا» اما برای جوان‌ترهایی که شاید به لطف مظلومیت همچنان برقرار حوزه فرهنگ و ادب چیزی درباره این زن فرهیخته ندانند، نگاهی گذرا به زندگی‌اش خواهیم داشت. درباره خاندان قریب نیاز به توضیح چندانی نیست، رسانه ملی با همه کم‌کاری‌اش در حوزه فرهنگ، چندین سال پیش سریالی با عنوان «روزگار قریب» پخش کرد که به معرفی زندگی محمد قریب، بنیانگذار تخصص پزشکی اطفال در ایران تعلق داشت و مردم با وجوهی از زندگی یکی از اعضای این خاندان آشنا شدند، اما خود بدرالزمان قریب که بود؟ به دنبال اشتغال پدرش در وزارت خارجه، مدتی در پاریس اقامت داشتند و از همین‌رو در بازگشت به ایران به مدرسه فرانسوی‌زبان ژاندارک رفت. بعد از اتمام تحصیل و کسب دیپلم، علاقه‌مندی‌اش او را به‌سوی ادبیات کشاند و فرصت بهره‌مندی از محضر استادانی همچون محمدمعین، ذبیح‌الله صفا، ناتل خانلری و جلال همایی برای قریب فراهم شد. اواسط دوره دکتری به‌ قصد ادامه تحصیلات دانشگاهی‌اش درباره ادبیات ایران باستان، رهسپار دانشگاه پنسیلوانیای امریکا شد و آنجا به پیشنهاد پروفسور «مارک درسدن» فارسی باستان خواند و به مطالعه درباره زبان سُغدی پرداخت. قریب بعد از سال‌ها تحصیل در دانشگاه‌های میشیگان و برکلی، آن هم نزد محققان مطرحی نظیر پروفسور «جرج کامرون» و پروفسور«هنینگ»، مدتی هم به‌عنوان استاد مدعو و همچنین محقق به دانشگاه‌های «یوتا» و «هاروارد» رفت. او افزون بر تدریس در دانشگاه‌های شیراز و تهران، تنها زن عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود که مدیریت گروه‌های بخش گویش‌شناسی و زبان‌های ایرانی را به عهده داشت؛ انتشار تنها فرهنگ دوزبانه فارسی- انگلیسی‌زبان سُغدی ثمره ارزشمندی است که از زندگی علمی‌اش به یادگار مانده؛ او انتشار این فرهنگ را ادای دین خودش به ایران‌زمین می‌دانست. «تحلیل ساختار فعل در زبان سُغدی (انگلیسی)»، «تاریخچه گویش‌شناسی در ایران» و «پژوهش‌های ایرانی باستان و میانه» تنها برخی آثاری هستند که به همت او منتشر شده‌اند؛ قریب به وقایع سیاسی-اجتماعی روزگار خود هم بی‌توجه نبود، او قصیده‌ای برای محمد مصدق سروده بود، مصدق بعد از آنکه سروده قریب را می‌‌خواند با ارسال تصویری از او تشکر می‌کند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره زندگی و آثار به جای مانده از این زن دانشمند بد نیست به سراغ مستند «با زبان خاموش»، به کارگردانی منوچهر مشیری بروید.