تولد یک انقلاب

لیلا ابراهیمیان/ انقلاب سفید به قیامی خونین رسید؛ مدت‌ها بود که صحنه سیاست در ایران شکل اعتراض و قیام به خود گرفته بود. از همان زمان که اسدالله علم از تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی خبر داده بود، از زمستانی که رفراندوم انقلاب سفید برگزار شد و قرار بود آینده سیاسی ایران را تغییر دهد این تغییر اتفاق افتاد و در جدال شاه با روحانیت، او پیروز میدان نبود. بهار سال 1342 با تحریم نوروز آغاز شده بود و روزهای پایانی‌اش به قیامی خونین رسید. دو روز بعد از عاشورای سال 1342، خبر بازداشت حضرت امام خمینی(ره) منتشر شد؛ امام سیزدهم خردادماه، روز عاشورا در مدرسه فیضیه سخنرانی تاریخی در اجتماع گروه زیادی از مردم قم و روحانیون و هیأت‏ های عزاداری که از تهران و سایر شهرستان‏‌ها به قم آمده بودند، ایراد کردند. سخنرانی‌ای که سبب شد روز پانزدهم خردادماه ایشان دستگیر شوند؛ خبر که منتشر شد اعتراضات گسترده‌ای در قم، تهران، ورامین، مشهد و شیراز آغاز شد که به کشته شدن جمع زیادی از تظاهرکنندگان انجامید.
مراسم عزاداری روز عاشورا و روزهای بعد به صحنه تظاهرات سیاسی علیه رژیم شاه تبدیل شده بود. در تهران دسته‌های عزادار تصاویر متعددی از امام خمینی در دست گرفتند؛ آنها شعار می‌دادند: «خمینی خمینی خدا نگهدار تو، بمیرد بمیرد دشمن خونخوار تو»، «خمینی بت‏شکن ملت طرفدار تو، می‌‏رود می‌‏رود دشمن خونخوار تو»، «مرگ بر این دیکتاتور». دسته عزاداران از خیابان‏‌های مرکزی شهر عبور کرده به مقابل کاخ شاه (کاخ مرمر) رسیده بودند؛ شعارها کوبنده بود.
در این بین روز چهاردهم خردادماه دانشجویان دانشگاه تهران هم به جمع تظاهرکنندگان پیوسته و شعارهایی به نفع امام می‌دادند اما نیروهای انتظامی و نظامی بنا بر دستور، نظاره‌گر تظاهرات بودند. آنها از درگیری اجتناب می‌کردند. رژیم مراسم روز تاسوعا، عاشورا و تظاهرات دو روز بعد را تحمل کرده بود و برنامه‌هایی غیر سیاسی از رادیو پخش می‌شد. اما نیمه شب پانزدهم خرداد مخفیانه امام خمینی را دستگیر کردند. خبر که بین مردم ‌پیچید آنها به طرف صحن مطهر حرکت کردند. جمعیت ناراحت در نخستین ساعات صبح روز ۱۵ خرداد شعار می‌دادند: «مرگ بر شاه، درود بر خمینی» و «از جان خود گذشتیم، با خون خود نوشتیم: یا مرگ یا خمینی»؛ آنها به منزل مراجع رفتند و به‌دنبال حاج آقا مصطفی خمینی (فرزند ارشد امام) به طرف صحن مطهر حضرت معصومه(س) به راه افتادند.همان روز علمای تراز اول قم هم در منزل آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی جمع شدند برای انتشار اعلامیه‌ای؛ آنها خواستار آزادی فوری امام خمینی(ره) شدند. ساعتی بعد تظاهرکنندگان از صحن علنی مسجد خارج شدند؛ زنان هم حضوری پررنگ داشتند. مردم به نظامیان حمله کردند و پاسخ گلوله بود. دیوار صوتی شکسته بود و تا ساعت پنج بعدازظهر درگیری ادامه داشت.
تهران هم روز پانزدهم خرداد ناآرام بود؛ دانشجویان دانشگاه تهران، کلاس‏‌ها را تعطیل کرده و به خیابان آمدند. بارفروشان از مرکز شهر به حرکت درآمدند و همراه با جمعیت خشمگین که هرلحظه به تعدادشان افزوده می‌‏شد به سمت کاخ مرمر، اداره رادیو واقع در میدان ارک، اداره تسلیحات ارتش در میدان توپخانه حرکت کردند، اما پاسخ آتش گلوله و رگبار مسلح نظامیان بود. گروهی از مردم پیشوای ورامین که کفن پوشیده بودند در مسیر حرکت به تهران به گلوله بسته شدند. رژیم روزهای بعدی خشن‌تر و عصبی‌تر بود. دو روز بعد علم، در گفت‌وگو با روزنامه هرالد تهدید کرد که امام و برخی دیگر از علما، محاکمه نظامی خواهند شد و ممکن است حکم اعدام آنها صادر شود. مصر از اولین کشورهایی بود که محمدرضا شاه آن را متهم به دخالت در امور ایران و حمایت از انقلابیون و کمک مالی به آنها کرد؛ این‌بار نام جمال عبدالناصر وشخصی به‌نام عبدالقیس جوجو در میان بود. رسانه‌های رژیم ادعا کردند که شخصی به‌نام عبدالقیس جوجو از بیروت با هواپیما وارد فرودگاه مهرآباد شده و در گمرک مهرآباد حدود یک میلیون تومان پول از او به دست آمده و اعتراف کرده است که ناصر این پول‌ها را برای افراد معینی در ایران فرستاده است.
 چند روز بعد از دستگیری امام ده‌ها نفر ازمراجع به تهران مهاجرت کردند و فشار افکار عمومی هر روز بیشتر می‌شد تا اینکه امام پس از دو ماه بازداشت در پادگان نظامی به منزلی در شمال شهر تهران منتقل شد و تحت نظر قرار گرفت. روز بعد روزنامه‌ها به دستور ساواک نوشتند که انتقال امام از زندان به محل جدید به‌دلیل تفاهمی بوده که میان ایشان و مقامات انتظامی به وجود آمده است؛ خبری که بعداً تکذیب شد. خرداد 1342 به پایان رسید و این آغاز پایان 37 سال حکومت محمدرضا شاه پهلوی بود.