اقدامات حمایتی در مواجهه با خسارات فرهنگی کرونا

علیرضا اسماعیلی
مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی وزیر ارشاد
گسترش ویروس کرونا و در پی آن تعطیلی بسیاری از مراکز و فعالیت‌ها در کشور باعث کاهش تقاضا برای کتاب‌های کاغذی و در نهایت کاهش تولید کتاب در کشور شد. همچنین تورم ناشی از تحریم‌های اقتصادی تا قبل از شیوع کرونا عرصه را بر فعالیت‌های فرهنگی آنچنان تنگ کرده بود که بسیاری از سقوط صنعت نشر سخن می‌گفتند. کاهش تقاضا و تولید کتاب منجر به کاهش درآمد ناشران و زیان‌هایی شد که به زعم بسیاری از فعالان این حوزه، صنعت نشر کتاب را در آستانه ورشکستگی قرار داده است. تعطیلی فعالیت‌های ترویجی همچون نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نمایشگاه‌های کتاب استانی، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب و همچنین برگزاری نمایشگاه‌های موضوعی و تخصصی کتاب که هر سال به مناسبت‌های مختلف در کشور برگزار می‌شد، دست صنعت نشر کتاب در کشور را از درآمدهای ناشی از این رویدادهای فرهنگی کوتاه کرد. براساس برآوردهای انجام شده، نمایشگاه کتاب تهران به تنهایی حدود 20 درصد از فروش سالانه کتاب در کشور را به خود اختصاص می‌داد که تعطیلی آن به معنای کاهش 20 درصدی فروش کتاب در کشور و درآمد ناشران و زنجیره نشراست. مطابق آمارهای موجود و براساس اعلام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ضررهای ناشی از تأثیرات منفی ویروس کرونا بر صنعت فرهنگ در کشور به رقمی حدود 2 هزار میلیارد تومان می‌رسد که بخش قابل توجهی از آن مربوط به صنعت نشر کتاب در کشور است. از همین رو معاونت فرهنگی دست به برنامه‌ریزی و انجام اقدامات مختلفی زد که همچنان ادامه دارد؛ تلاش شده با اعطای تسهیلات دولتی از محل منابع موجود، سعی در جلوگیری از ورشکستگی ناشران و فروپاشی صنعت نشر شود.
علاوه بر این‌ها اقداماتی همچون پرداخت حق بیمه و تمدید سه ماهه اعتبار برای سه ماهه اول سال 99، انجام پیگیری‌های لازم برای پرداخت بیمه بیکاری به فعالان حوزه نشر کتاب، راه‌اندازی پویش‌های «هر خانه یک کتاب»، «هر کتاب یک کتابخوان» و «کتاب در خانه» برای معرفی کتاب‌های مطالعه شده، فعالیت‌ 22 هزار باشگاه‌ کتابخوانی به‌صورت مجازی و اختصاص یارانه 50 درصدی خرید کتاب به 330 هزار عضو، انجام فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی و تشکیل محافل ادبی به‌صورت مجازی انجام شده‎اند. همچنین به منظور حمایت از کتابفروشان فعال در فضای مجازی قراردادی با شرکت پست منعقد شد تا کتاب‌ها با تخفیف
 50 درصدی ارسال شوند؛ این طرح تا پایان پاییز تمدید شده و تاکنون بیش از 80 هزار بسته پستی ارسال شده‎اند.
معاونت امور فرهنگی در پی برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران نیز تصمیم گرفت با افزایش 50 درصدی یارانه‎های فروش فصلی کتاب از ناشران و کتابفروشان حمایت کند. از سوی دیگر، در تلاش هستیم تا با مذاکره با صنوف مختلف نشر نمایشگاه کتاب مجازی را برگزار کنیم تا بتوانیم از این طریق بخشی از نقدینگی ناشران را جبران کنیم. یکی از رویکردهای معاونت امور فرهنگی در سال‎های اخیر توجه به استان‎ها بوده و در سال‎های اخیر بخش بسیاری از بودجه این معاونت در قالب تفاهم‎نامه‎ها به استان‎ها اختصاص پیدا کرده است. کرونا همچون هر پدیده دیگری جدای از تأثیرات منفی، تلنگری برای استفاده از ظرفیت‎های پنهان حوزه نشر بود. یکی از این فضاها توسعه ظرفیت‌های فضای مجازی به منظور تولید، توزیع و مصرف کتاب در جامعه است. افزایش نشر الکترونیک کتاب‌ها و فروش کتاب‎های الکترونیک در این بازه زمانی نشانگر این واقعیت است. در ایام نوروز با حمایت از پلتفرم‌های الکترونیکی فروش کتاب تعداد 326 هزار عنوان کتاب الکترونیک به فروش رسید و بالغ بر دو میلیارد و 600 میلیون تومان از این محل کسب درآمد شد. معاونت امور فرهنگی همچنین با برنامه‎ریزی‎های لازم تلاش کرد تا در این ایام وقفه‌ای در ارائه کاغذ دولتی به ناشران ایجاد نشود. پدیده کرونا همچنین نشان داد که خسارات ناشی از کرونا بر فعالیت‌ها و کسب و کارهای فرهنگی، در مقایسه با سایر حوزه‌ها، بیشتر و عمیق‌تر است. از این‌رو برنامه‌ها و اقدامات جاری در معاونت فرهنگی به طور موقت و محدود قادر به جبران پاره‌ای از خسارات وارده به صنعت نشر کتاب در این شرایط است اما مواجهه اصولی و کارساز با چنین بحرانی مستلزم برنامه‎ها و اقداماتی است که تأثیراتی بلند مدت‌تر داشته و قدرت تاب‌آوری صنعت فرهنگ را درمقابله با چنین بحران‌هایی بیشتر کند.