سه راهکار پژوهشکده مجمع تشخیص مصلحت نظام برای برخورد با حاشیه‌نشینی

پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام در گزارشی به پدیده حاشیه نشینی حاشیه نشینان پرداخته است. این گزارش از افزایش محدوده شهرها در پی عقب‌نشینی بیشتر حاشیه‌نشینان به‌دلیل افزایش هزینه‌های اقتصادی خانوارها خبر داده است.
افزایش سیر مهاجرت
براســــــــاس گـــــــزارش پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام، با سیر مهاجرت انسان از روستاها و شهرهای کمتر توسعه یافته به شهرهای بزرگ، کلانشهرها دچار افزایش جمعیت و تورم انسانی شدند. به این ترتیب هزینه‌های روزافزون و مشکلات اقتصادی، مهاجران را مجبور به عقب‌نشینی از شهر به مناطق اطراف و حاشیه‌ای شهرها کرد.
افزایش قیمت مسکن در شهرهای بزرگ و بخصوص در کلانشهرها باعث مهاجرت درون‌شهری هم شده است به این صورت که مهاجرانی که در مناطق بالایی شهر سکونت داشتند به مناطق میانی شهر و کسانی که در قسمت میانی زندگی می‌کردند به قسمت‌های پایینی شهر نقل مکان کردند.
البته برای کاهش حاشیه‌نشینی بویژه در شهرهای بزرگ و مناطقی که بیشترین رشد حاشیه‌نشینی را دارد، دولت برنامه‌هایی برای ساماندهی حاشیه‌نشینی اجرا کرده است. یکی از این برنامه‌ها اختصاص اراضی برای ساخت مسکن به منظور اسکان حاشیه‌نشینان است. به‌عنوان مثال آن‌طور که مدیرعامل سازمان ملی زمین و مسکن اعلام کرده «برای ساماندهی حاشیه‌نشینی در چابهار، زاهدان و بندرعباس تخصیص یافته است.علاوه بر شهر چابهار و زاهدان و تخصیص اراضی به آن مناطق، بخشی از اراضی به استان هرمزگان و شهر بندرعباس برای ساماندهی حاشیه‌نشینی در حال انجام است. در خصوص تهران در سال‌های گذشته، مجموعه اقداماتی برای ساماندهی حاشیه‌نشینی انجام و اراضی به شرکت بازآفرینی شهری انجام شده بود که همان اقدامات در دستور کار است.
در تهران ستاد استان و ستاد ملی بازآفرینی شهری طرح‌ها را مصوب می‌کنند و سازمان ملی زمین و مسکن بر اساس ماده ۶ قانون ساماندهی، مکلف به تأمین اراضی است.»
به گفته علی نبیان،«بنا بر تصمیم ستاد ملی بازآفرینی شهری در استان خوزستان در حال برنامه‌ریزی هستیم تا اراضی مورد نظر برای ساماندهی حاشیه‌نشینی‌های استان، شناسایی و به شرکت بازآفرینی شهری ایران، تخصیص یابد.» او تأکید کرده که «مجموعه سیاست‌ها، راهبردها و برنامه‌های اجرایی تأمین اراضی به منظور ساماندهی حاشیه‌نشینی است.»
مشکلات جدید
با افزایش قیمت مسکن و افزایش هزینه‌ها، مهاجرانی که از سال‌ها قبل در قسمت‌های جنوبی شهر ساکن شده بودند به حاشیه شهرها رانده شده‌اند. در این بین مهاجرانی بودند که در قسمت حاشیه و پایین شهر سکونت داشتند که به سبب مواجه شدن با مشکلات اقتصادی و ناتوانی در تأمین هزینه مسکن مجبور به عقب‌نشینی و در واقع دورتر شدن از مناطق حاشیه‌ای شهر شدند. به گزارش پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام حاشیه‌نشین‌ها به سبب نزدیکی با شهر، بعضی امکانات اولیه را به‌صورت قانونی یا حتی غیرقانونی در اختیار دارند اما حاشیه‌نشینی حاشیه‌نشین‌ها از همین امکانات اولیه نیز محروم و بی‌بهره هستند.
کارشناسان حاشیه‌نشینی را به‌عنوان آپاندیسیت برای یک شهر قلمداد می‌کنند اما در خصوص حاشیه‌نشینی حاشیه‌نشین این اعتقاد وجود دارد که مانند یک ویروس کشنده اجتماعی است که در مناطق کم برخوردار و در میان افراد فاقد مهارت و سواد به وجود می‌آید.این گزارش نشان می‌دهد بتدریج این ویروس به سطح شهر می‌آید و همه مناطق شهری را فرا می‌گیرد و به تمام قشرها و طبقات جامعه منتقل و آسیب می‌رساند و در نتیجه موجب اضمحلال جامعه می‌گردد.
راهکارها
 در گزارش پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام راهکارهایی برای مقابله یا کاهش پدیده حاشیه‌نشینی ارائه شده است. اینکه چه اقداماتی را می‌توان در نظر گرفت تا از پدیده حاشیه‌نشینی به طور کلی و حاشیه‌نشینی حاشیه‌نشینان به طور خاص جلوگیری به عمل آید؟ یکی از راهکارها برای کاهش حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ بخصوص کلانشهرهای کشور این است که حریم شهر مشخص و نسبت به تهیه نقشه جامع رشد شهر در جهات جغرافیایی اقدام شود.همچنین توزیع برابر امکانات، خدمات و فرصت‌ها برای روستاها، شهرهای کوچک و بزرگ هم می‌تواند تا حدودی از افزایش حاشیه‌نشینی کم کند. از سوی دیگر تشویق سازمان‌های غیردولتی برای حضور و مشارکت در امر ساماندهی و توانمندسازی اجتماعات، راهبردی است که ساماندهی اجتماعی مناطق حاشیه شهرها را به‌دنبال خواهد داشت. ایجاد صندوق‌های محلی برای خرده وام و پس‌انداز مسکن و اشتغال با مشارکت و سرمایه اولیه خود مردم، ضمن بهره‌گیری از منابع دولتی، عمومی و خصوصی هم برای ساماندهی حاشیه‌نشینی پیشنهاد شده است.