تشدید کرونا و ضرورت همکاری دانش پزشکی و مدیریت شهری

حسین ایمانی جاجرمی  
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران
یکی‌ از تحولات بزرگ قرن بیستم پیدایش کلانشهرها یا ابرشهرها بود. میلیون‌ها انسان در فضایی فشرده و متراکم با چگالی بالا کنار هم به کار و زندگی مشغول شده‌اند. رشد این شهرها در زمانه‌ای صورت گرفت که پیشرفت‌های بهداشتی و پزشکی در طول این قرن تا اندازه بسیار زیادی بیماری‌های مسری و کشنده‌ای مانند طاعون، وبا و آبله را کنترل و محدود کردند. از این‌رو این میزان از تراکم و فشردگی جمعیت و فعالیت‌ها محصول شرایط نبود یا کاهش اپیدمی‌های گسترده هستند.
اما گویی سازوکارهای طبیعی یا خطاهای انسانی شرایط و مسائلی را موجب می‌شوند که غیرقابل پیش‌بینی هستند. اکنون علاوه بر پیامدهای تغییرات اقلیمی، شیوع گسترده بیماری‌های ناشی از ویروس کووید19 هم صدمات و خسارت‌های بی‌شماری برای جوامع بشری بویژه در کلانشهرها پدید آورده است. تعطیلی هزاران کسب و کار و بیکاری میلیون‌ها نفر پیامدهای اجتماعی-اقتصادی مخربی چون افزایش تعداد محرومان شهری را به‌دنبال آورده است.
کرونا در تهران ابعاد فرابحرانی پیدا کرده است. بنا به گفته فرمانده ستاد مقابله با کرونا در تهران در کل استان تهران تنها ۵۵ درصد افراد از ماسک استفاده می‌کنند. حتی در برخی نواحی پرتراکم این عدد به ۳۵ درصد هم می‌رسد. این در حالی است که ماسک شرط لازم برای پیشگیری است و شرط کافی و مهم برای جلوگیری از سرایت این بیماری، فاصله‌گذاری اجتماعی است. بدون ایجاد فرآیندهای مورد نظر در این خصوص، زدن ماسک کمک‌کننده است اما راه حل قطعی نخواهد بود. به سبب ابعاد گسترده کلانشهر در عمل امکان کنترل و اعمال مقررات پیشگیرانه چندان فراهم نیست. در جامعه ایران هم که در سال‌های گذشته شتاب حرکت آن از جمع‌گرایی به فرد‌گرایی تشدید شده، رعایت هنجارهای جمعی و سازوکارهای نظارت بر آن یا وجود ندارد یا چون گذشته کارآمد عمل نمی‌کند.
اما چه باید کرد؟ فشردگی و تراکم جمعیت نقطه ضعف شهرهای بزرگی چون تهران در هنگام اپیدمی اخیر است. این مشکل اصلی است پس باید تهران را قابل مدیریت کرد تا هم بتوان سیاست‌های پیشگیرانه را اجرا کرد و هم خدمات پزشکی را با سرعت و کارآیی بیشتری فراهم آورد. چاره‌ای جز همکاری میان پزشکان و مدیران شهری نیست. روش‌های پیشگیرانه و اقدامات تنبیهی باید در سازوکاری شراکتی اجرا شود. اِعمال سیاست مدیریت محله‌ای یک راه حل مؤثر است. تقسیم تهران به مناطق، نواحی و محله‌ها از سوی مدیریت شهری بستر چنین مدیریتی را به شکل بالقوه فراهم آورده است. روشن است که تمام مناطق تهران به یک اندازه در معرض خطر نیستند و در این شرایط بحرانی باید تمرکز روی مناطقی با بالاترین میزان خطرپذیری باشد. باید از توان و دانش مدیران و کارشناسان محلی که بیشترین اطلاعات را از خصوصیات هر محل و منطقه دارند کمک گرفت. اگر مبارزه با کرونا را همچون بمباران کشور دشمن بدانیم باید به جای «بمباران اشباعی»، از روش «بمباران دقیق» استفاده کنیم.