و اینک سیمرغ

محمد گرشاسبی /  نخستین جشنواره سینمایی بعد از انقلاب اسلامی با عنوان «فستیوال بین‌المللی فیلم فجر» در حال و هوای انقلاب و در میانه جنگ تحمیلی با پیام سیدمحمد خاتمی وزیر ارشاد اسلامی وقت در تالار وحدت از 12 تا 22 بهمن 1361 برگزار شد. دبیری نخستین جشنواره را حسین وخشوری رئیس اداره کل تحقیقات وزارت ارشاد، بر عهده داشت و جشنواره به‌دلیل نوظهور بودن از انسجام خاصی برخوردار نبود؛ با اینکه نقش سیمرغ بر پوستر جشنواره حک شده بود اما در این دوره جایزه و تندیس سیمرغ به کسی داده نشد،  طرح سیمرغ جشنواره را ابراهیم حقیقی در سال ۱۳۶۱ برای نخستین جشنواره فیلم فجر خلق کرد و به گفته خودش این مهم‌ترین اثراو بود. اما محسن وزیری مقدم بیان کرده که طرح سیمرغ را او در سال ۱۳۲۸ برای جلد کتاب شاهکارهای ادبیات فارسی پرویز ناتل خانلری کشیده و در همان سال هم به چاپ رسیده بود.
اولین جشنواره سینمایی بعد از انقلاب در واقع جشنواره‌ای برای رقابت فیلم‌های آماتور بود و فیلم‌های حرفه‌ای از کارگردانان شاخص در بخش رقابتی راه داده نشده و فقط 5 فیلم حرفه‌ای به نمایش درآمد. خط قرمز مسعود کیمیایی و مرگ یزدگرد بهرام بیضایی برای اولین و آخرین بار اکران شدند. حاجی واشنگتن علی حاتمی پس از مرگ او مجوز نمایش گرفت و فقط دو فیلم اشباح محمدرضا میرلوحی و سفیر فریبرز صالح توانستند در سال 1362 روی پرده بروند. خط قرمز نخستین اثر کیمیایی بعد از انقلاب که با فیلمنامه شب سمور بهرام بیضایی ساخته شد، دو بار در سانس 18:30 نوزده بهمن سینما آزادی و 20 بهمن عصر جدید نمایش داده شد که با وجود استقبال فراوان تماشاگران از آن، اما مورد رضایت مخاطبان خاص و عام قرار نگرفت. این اولین و آخرین اکران خط قرمز بود و به‌خاطر عدم رعایت حجاب بازیگران فیلم، هرگز اجازه اکران پیدا نکرد؛ سرنوشتی که مرگ یزدگرد هم به آن مبتلا شد.
سرپرست کمیته گزینش فیلم‌ها گفته بود: «در این جشنواره نتوانستیم از میان فیلم‌های 35 میلیمتری فیلمی را به‌عنوان الگو انتخاب کنیم، لذا به هیچ یک از فیلم‌ها جایزه‌ای داده نمی‌شود.» از این‌رو هیأت داوران این جشنواره که متشکل از سیف‌الله داد، محمد اعتمادی، رضا انصاریان، حمید دهقانپور، محمد علیان و ناصر عبداللهی بود در نهایت در روز 22 بهمن به آثار آماتوری همچون بچه‌‌های دیار صفا، علمدار، خرمشهر ۶۱، با هم برای ایثار، یا زهرا، کدام مکتب است این، خرمشهر شهر عشق شهر خون، امریکا نابود است و بر بال ملائک فقط دیپلم افتخار دادند. اولین جشنواره بعد از انقلاب بنا بود به‌صورت بین‌المللی برگزار شود اما در آستانه برگزاری جشنواره گرچه میهمانان خارجی نیز دعوت شدند، اعلام شد که بین‌المللی بودن با اهداف سینمای ملی در تعارض است و از این‌رو تنها تعدادی فیلم از 20 کشور آسیا و بلوک شرق نمایش داده شد که در قالب  سه بخش جنبی «آثار سینمای کوبا»، «سینمای ایتالیا از نئورئالیسم تا امروز» و «سرخپوستان و سیاه‌پوستان در سینما» برای مخاطبان به نمایش درآمدند.