کتاب؛ شاه نشین خانه‌های روستاهای محروم

زهره توکلی
خبرنگار
درست وقتی که فضاهای مجازی، بیشترین زمان شهرنشین‌ها بخصوص جوانان و حتی کودکان را به خود اختصاص داده و آمار کتابخوانی را از آنچه بود کمتر کرده، در برخی روستاهای کشور بویژه روستاهای استان‌های کم برخوردار و محروم هنوز علاقه‌مندی خود را به کتاب و کتابخوانی حفظ و شاید پررنگتر کرده‌اند.
چند سالی است که جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب در کشور برگزار می‌شود و به واسطه آن مسئولان و علاقه مندان و دوستداران کتاب را با افرادی آشنا کرده که در دور افتاده‌ترین نقاط کشور نظیر روستاهایی در استان‌های سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی و خوزستان با وجود محرومیت‌های فراوان به ترویج کتاب و کتابخوانی می‌پردازند.
فراخوان هفتمین جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب نیز به تازگی اعلام شده است و علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی در روستاهای کشور، از نقاط دور و نزدیک در حال تکاپو هستند تا بتوانند از روستاهای دیگر کشور سبقت بگیرند و دراین جشنواره برنده شوند.
کتاب محرک توسعه روستایی
دبیر اجرایی هفتمین جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب در این باره به «ایران» می‌گوید: پژوهش‌های انجام شده و تجربیات جشنواره‌های قبلی، نشان داده بانوان و کودکان روستایی در زمینه کتاب و کتابخوابی نسبت به سایرین بیشتر فعال هستند ،چون مردان بیشتر وقت خود را برای تأمین نیازهای معیشتی صرف می‌کنند اما بانوان روستایی علاوه بر کارهای زیادی که در روستا دارند، در بخش کتاب و کتابخوانی هم بیشتر فعال هستند.
مهدی حشمتی  می‌افزاید: در غرفه‌ای هم که در نمایشگاه بین‌المللی کتاب در اختیار این فعالان قرار دادیم علاوه بر کتاب‌هایی که درباره روستای خود نوشته بودند، برخی از محصولات تولیدی خود را نیز معرفی کردند.
وی اظهار می‌دارد: این جشنواره باعث می‌شود توجه مسئولان به روستاها بیشتر جلب شود طوری که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سفر به استان سیستان و بلوچستان، یک روز را به بازد ید از روستای «رمین» که در زمینه کتاب و کتابخوانی نمونه شده و روستای دوستدار کتاب معرفی شده بود اختصاص دادند.
حشمتی  تصریح می‌کند: امروزه افرادی هستند که با کتاب و ترویج کتابخوانی در روستاها، در حال مشهور شدن هستند و برگزاری این جشنواره‌ها نیز محرک کوچکی برای شناسایی و معرفی این روستاییان فعال فرهنگی بوده است.
این مسئول ادامه می‌دهد: نکته جالبتر اینکه مشاهده شده روستاهایی که در یک جشنواره به‌عنوان روستای نمونه کتابخوانی معرفی می‌شوند سال بعد روستاهای اطراف آن روستاها نیز در جشنواره شرکت کرده‌اند چون بین روستاها رقابت هست به همین دلیل روستاهای اطراف، علت موفقیت و برنده شدن روستای همسایه خود را در جشنواره جویا می‌شوند و سپس از دهیار و... می‌خواهند که آنها نیز بتوانند همانند روستای همسایه فعالیت داشته باشند و مدارک آنها به جشنواره فرستاده شود.
وی درباره استقبال روستاییان کشور طی برگزاری جشنواره کتاب و کتابخوانی طی 6سال اخیر می‌گوید: نخستین جشنواره با شرکت 600 روستا برگزار شد اما سال گذشته تعداد شرکت‌کنندگان به حدود یک هزار و 405 روستا رسید که امسال به‌خاطر وضعیت کرونایی می‌خواهیم اختتامیه جشنواره را که معمولاً در اواخر بهمن یا در اسفند ماه انجام می‌شود  به‌صورت مجازی برگزار کنیم ،البته برخلاف هر سال که  اختتامیه جشنواره روستا با جشنواره پایتخت همزمان برگزار می‌شد امسال اختتامیه جشنواره پایتخت را نداریم و فقط جشنواره روستایی را به‌صورت ویژه و اختصاصی برگزار می‌کنیم. حال باید دید وضعیت کرونا چطور می‌شود اگر وضعیت بهتر بود به‌صورت حضوری و در غیر این صورت مجازی برگزار خواهیم کرد.
 توسعه فرهنگ کتابخوانی وابسته به فرد نباشد
حشمتی  با اشاره به اینکه شرایط کرونایی موجب شد بسیاری از کتابخانه‌های شهری تعطیل شوند، تصریح می‌کند: شرایط کرونایی موجب شده روستاییان نیز نتوانند برای کتابخوانی همانند قبل دور هم جمع شوند به همین دلیل فعالیت‌ها در این زمینه کم شده است ،اما باز هم تلاش می‌کنیم همین مقدار فعالیت انجام شده را جمع‌آوری و مستندسازی کنیم.
وی درخصوص موانع توسعه کتاب و کتابخوانی در روستاها می‌گوید: مشکل اصلی در روستاها «فردمحوری» مردم روستاست یعنی اگر یک فرد علاقه‌مند به کتاب و کتابخوانی در روستایی حضور داشته باشد این فعالیت فرهنگی انجام می‌شود و تا زمانی که آن فرد باشد این کار ادامه پیدا می‌کند اما اگر به هر دلیل آن فرد کنار برود و فرد دیگری بیاید به همین اندازه نمی‌تواند موفق عمل کند یا اینکه به طور کلی این فعالیت متوقف می‌شود.
حشمتی می‌افزاید: نمونه ساده آن روستای«رمین» در سیستان و بلوچستان است که در آن فردی به‌ نام «عبدالحکیم بهار» منزل خود را به کتابخانه تبدیل کرده است و کتاب‌های مختلف از مناطق مختلف کشور برایشان فرستاده می‌شود و روستاهای دیگر نیزفعالیت این فرد را مشاهده و از وی الگوبرداری کرده اند، یعنی یک فرد توانسته حرکت بزرگی را در روستا انجام دهد و جاهای مختلف هم از آن پیروی کنند، اما اگر این فرد به هردلیل این کار را انجام ندهد، فرد دیگری که بیاید به احتمال زیاد به این شیوه و شدتی که ایشان فعالیت می‌کرد کا را جلو نمی‌برد، چون این کار در روستاها نهادینه نشده است و افراد مختلفی به‌صورت پراکنده مشغول به انجام آن هستند و مانند اداره نیست که دارای ساختار خاصی باشد و نفرات جدید همان کار قبلی را انجام دهند.
 استقبال از کتاب در استان های کم برخوردار
معاون دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی وزارت ارشاد در خصوص روستاهای موفق و فعال در عرصه کتاب و کتابخوانی در سطح کشور که طی برگزاری جشنواره‌های قبلی مشخص شده است، اظهار می‌دارد: موفق بودن روستا در این زمینه را می‌توان با 2 نگاه بررسی کرد؛ در نگاه اول روستاهایی در زمینه کتاب و کتابخوانی موفق هستند که هرسال توسط داوران جشنواره انتخاب می‌شوند و اسامی آنها هرساله اعلام شده اما در نگاه دوم، روستاهایی نیز هستند که معتقدیم در این زمینه فعالیت بیشتری انجام داده‌اند و شامل روستاهای استان‌های کم برخوردار نظیر خوزستان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی و کردستان می‌شود که هم استقبال بیشتری داشته‌اند و هم عملکرد خوبی در حوزه کتابخوانی داشته‌اند؛ در کنار آن، روستای اطراف شهرهای بزرگی نظیر تهران، اصفهان و... که انتظار داریم، فعالتر باشند، این‌طور نبوده‌اند.
وی درباره دلیل آن می‌گوید: شاید یکی از دلایلش این بوده که روستاهای این استان‌های کم برخوردار، کمتر دیده می‌شوند و توجه و نگاه مسئولان به آنها، برایشان اهمیت دارد. همچنین ساختار خاص این روستا هاست که دارای ساختار قبیله‌ای است یعنی عرق وتعصب به روستا در آن روستاها پررنگتر است ،بنابراین علاقه‌مندی به کارهای خیر نیز در آنها بیشتر دیده می‌شود اما این ساختار در روستاهای اطراف شهرهای بزرگ و مرکزی کشور نظیر تهران از بین رفته یا بسیار کمرنگ شده است.
این مسئول درباره راهکارهای توسعه طرح کتابخوانی در روستاها نیز می‌گوید: باید سعی کنیم به سمت دولتی شدن این فعالیت نرویم و افراد داوطلبی را  که در این حوزه فعالیت می‌کنند  تشویق و حمایت کنیم تا دیده شوند و برای آنها بانک اطلاعاتی درست کنیم تا افراد مختلف حتی در سطح بین‌المللی آنها را ببینند.
وی می‌افزاید: انجام هر کاری نیاز به بودجه دارد که با صحبت با مسئولان وزارت کشور عنوان کردیم، بخشی از بودجه دهیاری به فعالیت‌های فرهنگی اختصاص پیدا کند تا فرهنگ کتاب و کتابخوانی گسترش یابد،البته هم‌اکنون نیز این بودجه هست اما مبلغش اندک است و دهیاری‌ها هم اولویت را به عمران روستایی می‌دهند تا اینکه کتابخانه بسازند لذا باید در این زمینه فرهنگ‌سازی شود تا در روستاها نهادینه شود که وجود کتابخانه هم مهم است و مانند آسفالت راه روستایی و... جزو نیازهای روستاست.