عقب ماندگی صنایع تبدیلی در ایران مانع توسعه صنعت سبز بازیافت

تورج تقوی
کارشناس محیط زیست و بازیافت شهرداری تهران‌
با تغییر سبک زندگی و رشد مصرف گرایی، انواع پسماند در کمیت و کیفیت مختلف تولید می‌شود که مدیریت آن مستلزم صرف هزینه‌های فراوان و اختصاص مکان‌های وسیعی برای دفن و پردازش آنهاست بنابراین مدیریت اصولی و بهینه پسماندها واهتمام ویژه به کاهش تولید و طرح تفکیک و جداسازی انواع پسماندهای‌ تر و خشک و خطرناک و تحویل به مراکز پردازش، بازیافت و دفن اهمیت زیادی دارد.
بسیاری از صنایع موجود بیشتر از اینکه به تولید مواد جدید مشغول باشند به استفاده مجدد مواد مصرف شده مشغولند. کاغذ یکی از مهم‌ترین مواد مصرفی در زندگی روزانه بشر و همچنین مواد صنعتی است تاجایی که  به کاغذ «سلطان زائدات» نیز گفته می‌شود.
برای تولید هر تن کاغذ باید ۱۷ اصله درخت را قطع کنیم که هر درخت به طور متوسط قادر است سالانه ۶ کیلوگرم دی اکسید کربن را به اکسیژن تبدیل کند. بنابراین قطع درختان سبب آلودگی شدید هوا و از بین رفتن محیط زیست می‌گردد ولی با استفاده از بازیافت کاغذ و جایگزین کردن مواد اولیه غیر از چوب، نیاز به قطع درخت در حدود یک چهارم کاهش می‌یابد. علاوه براین، در فرایند تولید کاغذ از الیاف گیاهی درختان، ۴۰۰ هزار لیتر آب و ۴ هزار کیلووات برق، استفاده می‌شود.‌
در بیشترکشورها از جمله ایران استفاده از منابع جایگزین چوب و خمیر برای تولید کاغذ در دستور کار قرارگرفته که به دو مورد اشاره می‌شود:
1-باگاس (bagasse):
گاهی پسماندهای کشاورزی به ماده‌ای مزاحم و پرخرج برای تولیدکنندگان آنها تبدیل می شود که برای محیط زیست عواقب زیادی خواهد داشت در صورتی که دارای قابلیت زیادی هستند که نمی‌توان آنها را پسماند خواند.
از جمله این پسماندها باگاس یا همان تفاله نیشکر است که متأسفانه به‌دلیل نبود صنایع تبدیلی نابود و سوزانده می‌شود؛ با توجه به نابودی جنگل‌ها و کاهش سطح وسیعی از بهترین جنگل‌ها، باگاس بهترین جایگزین برای تولید کاغذ است. باگاس از ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی برتری در مقایسه با چوب پهن برگان برخوردار است و میزان سلولز آن معادل پهن برگان است و هزینه تولید یک تن کاغذ از باگاس یک هشتم هزینه تولید از چوب است؛ عدم سوزاندن و جلوگیری از آلودگی هوا و جلوگیری از قطع درختان از مزیت های آن است.
با توجه به وجود صنایع کشت و صنعت نیشکر در ایران، متأسفانه سرمایه‌گذاری کافی و اصولی برای استفاده از باگاس صورت نگرفته در صورتی که با حداقل سرمایه به سود‌آوری لازم می رسد ضمن اینکه جایگزین خوبی برای حفاظت از جنگل‌ها و کاهش استفاده از مواد چوبی است.
2- کاغذ سنگی:
همانطور که می‌دانید غنی‌ترین منابع کره زمین سنگ است و بیشتر سنگ‌ها بر پایه آهکی است. در اواخر سال 1990 یک شرکت تایوانی فرایند تولید کاغذ سنگی یا کاغذ مینرال را آغاز و اجرایی کرد و اکنون در بیش از 40 کشور اختراعاتی در همین زمینه با برندهای مختلف به ثبت رسیده و به بازار عرضه شده است. کاغذ سنگی پدیده‌ای شگفت انگیز در صنعت چاپ و تولید و سرآغاز عصرجدید در کاغذهای سازگار با محیط زیست است و با گسترش تولید آن و نباید نگران قطع درختان و اثرات مخرب آن روی محیط زیست باشیم.
اطراف ایران هم مملو از سنگ‌هایی است که پایه آهکی دارند و به همین دلیل کارخانه‌های سیمان زیادی راه‌اندازی شد؛ شاید تولید این کاغذ برای سایر کشورها به صرفه نباشد اما برای ما به صرفه است بنابراین تأمین ماده اولیه در ایران مشکلی نخواهد داشت و چون 85 درصد ماده تشکیل دهنده این کاغذ کربنات کلسیم است و فقط 15 درصد آن از مواد پلی پروپیلن و پلی اتیلن است با توجه به مشکل کمبود آب در بیشتر مناطق ایران گزینه بسیار مناسبی برای تولید کاغذ است.
مزایای تولید کاغذ سنگی:
در فرایند تولید آن آب مصرف نمی‌شود به‌طوری که صرفه‌جویی آب برای تولید یک تن کاغذ سنگی معادل مصرف آب برای 3 روز حمام گرفتن یک شخص است؛ کاملاً ضد آب بوده و کار چاپی انجام شده روی آن نیز هیچ تأثیری از مجاورت یا غوطه ور شدن در درون آب نخواهد گرفت و بویژه دربرابر پاره شدن مقاومت بیشتری دارد. در مصرف انرژی و برق بسیار صرفه‌جویی می‌گردد. نکته دیگر سازگاری کامل با ماشین‌های چاپ و بدون نیاز به امکانات اضافی است و از آن می‌توان در تولید لیبل‌های ضد آب، تولید ظروف یکبار مصرف کاغذی، کارتن و مقوای بسته ‌بندی، کاغذهای دیواری، کیسه‌های بسته‌بندی سیمان و تولید کاغذهای نفیس و گرانقیمت استفاده کرد.
در ایران در حال حاضر در شهر یزد یک کارخانه به تولید کاغذ سنگی از سنگ آهک با ظرفیت سالانه 5000 تن اقدام می‌کند که با توجه به نیاز سالانه کشور رقمی بسیار ناچیز بوده و لذا مستلزم راه‌اندازی شعب دیگر جهت جلوگیری از واردات و خروج ارز بویژه در شرایط اقتصادی الان و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی است بنابراین لازم است با حمایت مسئولان و تهیه بسته‌های تشویقی و حمایتی، سرمایه‌گذاران به این سمت سوق داده شوند.