سهم هنر در نجات کره زمین

فرشته  فرمانی
مدرس هنر و نقاش
هفته پیش طرح بسیار بزرگی از یک فوک دریایی روی شن‌های ساحل بایتون در یورکشایر شمالی در انگلستان نقش بست. این اثر هنری 50 متری توسط موج سواران و هنرمندان در حمایت از محیط‌ زیست ایجاد شد. جامعه موج سواران مخالف آلودگی زیست‌محیطی اظهار داشت امیدوار است تا با این کار مردم را به جمع‌آوری پلاستیک و زباله در محل زندگی خود تشویق کند. هدف این گروه پاکسازی یک میلیون مایل از سواحل بریتانیا و فضای عمومی کشور تا انتهای سال 2021 است.
مسأله آلودگی پلاستیکی دهه هاست آغاز شده و در حال حاضر معضلی جدی است، این در حالی است که شیوع ویروس کرونا با استفاده از ماسک‌ها و دستکش‌های یک بار مصرف موجب افزایش این آلودگی شده و زندگی حیوانات را دچار مخاطره بیشتر می‌کند. در سواحل، پارک‌ها و فضای عمومی لیوان و نی‌های پلاستیکی دورریخته شده به وفور دیده می‌شوند. سالانه بیش از صد هزار پستاندار و بیش از یک میلیون پرنده دریایی به این دلیل از بین می‌روند. این حیوانات هر روزه در تماس با پلاستیک هستند و زندگی آنان در مواجهه با تأثیرات زیانبار آن است.
معضلات زیست محیطی و نجات کره زمین توسط هنر، موضوع نمایشگاه‌های هنری گوناگونی طی سال‌های گذشته در سرتاسر دنیا بوده است. هدف از برگزاری این نمایشگاه‌ها، نمایش هنر از دید زیست محیطی و نقش انسان در این میان است. این آثار، بیننده را به چالش می‌کشد تا به طبیعت از دید دیگری نگاه کند.
آلودگی هوا و اقیانوس‌ها، گرمایش زمین، آب شدن یخ‌های قطبی و مصرف‌گرایی بی‌حد، موجب شده تا هنرمندان بسیاری در سرتاسر دنیا به فعالان محیط زیست بدل شده و تلاش کنند تا از هنر خود به‌عنوان بستری جهت افزایش آگاهی عمومی و حفظ کره زمین بهره برند. هدف این هنرمندان تشویق شهروندان به حفظ محیط‌ زیست و ترغیب سیاستمداران به حل بحران گرمایش زمین است. 22 آوریل سال 2020 به بهانه روز جهانی زمین، 10 هنرمند برجسته دنیا گرد هم آمدند تا کورسوی امیدی به سوی حل بحران زیست محیطی باشند. جان آکامرا یکی از این 10 هنرمند می‌گوید: «بحران آب و هوا مسأله‌ای نیست که تنها به عده خاصی روی زمین مربوط باشد؛ زمانی که من در خیابانی در شهرم می‌ایستم گرما را به وضوح در اطراف خود احساس می‌کنم. دما بسیار بالاتر از سال 1960  یا حتی 1980 است. ما ناگزیریم تا به گونه‌ای دیگر به این مسأله نگاه کنیم  نه فقط به‌عنوان شهروند یک کشور پیشرفته!» جاستین گاریگلیا یکی دیگر از هنرمندان فعال در این زمینه است. او در سال 2015 از طرف ناسا به مأموریتی بر فراز اقیانوس‌ها رفت و عکس‌هایی در ابعاد بزرگ از یخ‌های آب شده که به دریا وارد شده‌اند تهیه کرد. او همچنین پنل‌های خورشیدی  را که در اتوبان‌ها جهت درج پیام‌های ترافیکی به کار می‌رود  برای انتقال پیام بحران جدی آب و هوا به کارگرفت. این تابلو‌ها به مناسبت روز زمین در مکان‌های مختلف عمومی به نمایش درآمد. او روی تعدادی از این پنل‌ها نوشت: «هیچ راه دیگری وجود ندارد!» او معتقد است: «ما نیاز داریم گامی به عقب برداشته، از خود بپرسیم هنر چه نقشی در جامعه کنونی ایفا می‌کند؟ هنر باید دچار تحول شده و به مسائل امروزی توجه کند. هم اکنون که ما از بحران زیست محیطی صحبت می‌کنیم، هنر می‌تواند به ابزار تأثیرگذاری جهت افزایش آگاهی مردم تبدیل شود.» این هنرمند در اثر دیگری به یخ‌های عظیم در گرین لند پرداخته. به گفته کلاوس جیکوب از مرکز بررسی تغییرات زمین، این مسأله بسیار حائز اهمیت است چرا که سالانه 38 میلیارد تن یخ جدا شده و به دریا فرو‌می‌ریزد که این به تنهایی فاجعه عظیمی است. مسأله دیگر، زندگی در شهرهاست که ما را با طبیعت و تغییرات آن تا حد زیادی بیگانه می‌کند.  هنرمند دیگری از این گروه، سایی گو چانگ از هنرمندان مطرح معاصر است که به طور جدی به مسائل زیست محیطی می‌پردازد. او چیدمان‌های حیرت انگیزی در ابعاد بزرگ به ما نشان می‌دهد. انسان در برابر این آثار متحیر و متأثر می‌ماند؛ آثاری که بواقع مخاطب را به فکر فرو می‌برند. یکی از مشهورترین آنها به‌نام «میراث» مجموعه‌ای از حیوانات را در ابعاد واقعی نشان می‌دهد که همگی در حال نوشیدن آب از یک دریاچه کوچک هستند. این چیدمان بسیار متأثرکننده است چرا که انقراض احتمالی این حیوانات را در آینده‌ای نه چندان دور به ما متذکر می‌شود.
دیوید باکلند از دیگر هنرمندان این گروه به شمار می‌رود. او بنیانگذار پروژه زیست‌محیطی کیپ فِیروِل در سال 2001 است. پس از سال‌ها تجربه و تحقیق در زمینه تغییرات آب و هوایی و تولید فیلم‌های مستند مرتبط، در نهایت به این نتیجه می‌رسد که جامعه هنرمندان باید هماهنگ شده و پاسخی برای این معضلات بیابد. باکلند  طی سال‌های 2005 تا 2009 مجموعه عکسی از کوه‌های عظیم یخی منتشر می‌کند که نوشته‌هایی با لیزر رویشان منعکس شده. نوشته‌ها کوتاه، مختصر و تکان دهنده‌اند و به معضل آب شدن یخ‌های قطبی اشاره می‌کند. فاجعه‌ای که حیوانات قطبی را در برابر خطر بی‌پناهی و انقراض قرار می‌دهد. در یکی از این متن‌ها نوشته شده: «آیا در آینده به چشمان نوه هایت نگاه می‌کنی و می‌گویی که از چیزی خبر نداشتی؟»