کم شمار اما با کیفیت و فاخر

محسن بوالحسنی
خبرنگار
اگر نگاهی به تاریخ دیروز و امروز تئاتر در ایران داشته باشیم، مسأله‌ای که توجه را به خود جلب می‌کند این است که در حوزه هنرهای نمایشی از دیرباز تا امروز (البته اگر از تعزیه در حوزه هنرهای نمایشی صرف‌نظر کنیم) آثار بسیار کم و محدودی روی صحنه رفته که در قالب و قامت نمایش آیینی سنتی یا خارج از این چارچوب به زندگانی و شخصیت امام علی(ع) پرداخته باشد و البته کار ارزشمندی نیز تلقی شود. طی چند سال گذشته و با همت چهره‌های شاخص هنرهای نمایشی، بخصوص هنرهای نمایشی آیینی سنتی سعی شد تا در ادوار برگزاری جشنواره‌ای به همین نام چنین کمبود و خلأیی آسیب‌شناسی شود اما همچنان اگر نگاهی به آثاری که در این حوزه و علی‌الخصوص با موضوع زندگی و شهادت حضرت علی(ع) ساخته شده بیندازیم متوجه می‌شویم که با فقری گسترده مواجهیم. برخی از هنرمندان و پژوهشگران، یکی از دلایل این مسأله را کمبود نمایشنامه‌ مناسب و در‌شأن بزرگان دین می‌دانند و از کمبود نمایشنامه‌هایی حرف می‌زنند که از سطح کیفی مناسب و استانداردی برخوردار باشد و از سوی دیگر، منتقدان اغلب آثاری که در این حوزه تولید شده را آثاری کلیشه‌ای و به‌دور از خلاقیت‌ و شناخت نسبت به موضوعات دینی و آیینی می‌دانند. با این حال، طی چند دهه گذشته نمایشنامه‌نویسان و چهره‌های شاخص و شناخته شده تئاتر ایران، اگر چه کم، اما آثار مهمی را با نگاه به زندگی حضرت علی علیه‌السلام نوشته و روی صحنه برده‌اند که در ادامه به برخی از آنها اشاره‌ می‌کنیم.
توبه نمی‌کنم
«توبه نمی‌کنم» تئاتری مذهبی به نویسندگی و کارگردانی سیدجواد هاشمی است. این نمایش داستان شخصی به‌نام حارث یکی از دشمنان حضرت علی(ع) را روایت می‌کند که می‌خواهد از آن حضرت انتقام بگیرد ولی دختری به‌نام مونس سر راه او قرار می‌گیرد. در این نمایش علی سلیمانی، سبا سلیمانی، عارف برهمن، سعید بحر العلومی، محمد علی کیانی، مجید اکبری، حسین میرزاییان، سیدعلی رضا موسوی، یوسف طاهریان، امیر رونقی و سیدجواد هاشمی ایفای نقش می‌کنند.«توبه نمی‌کنم» به حاشیه‌ای از دوره طلایی حکومت حضرت علی(ع) می‌پردازد که ارتباط مستقیمی با حکومتداری حضرت امیر ندارد بلکه شخصیت ایشان، مهربانی‌ها و نحوه برخوردشان با دیگران معرفی می‌شود.
از «مهر و آیینه‌ها» تا «مجلس ضربت خوردن»
در بخش نمایشنامه البته آثار ماندگاری به‌نام امام علی(ع) نوشته شده‌ است که می‌توان به‌عنوان شاخص‌ترین آنها از نمایشنامه‌های «مهر و آیینه‌ها»، «مجلس ضربت خوردن»، «امیر»، «زمان سکوت برای زندگان»، «پل» و «عشقه» نام برد که به زعم منتقدان از آثار ماندگار ادبیات نمایشی ایران در این حوزه به حساب می‌آیند. نمایشنامه «مهر و آیینه‌ها» نوشته حمید امجد نمایشنامه‌نویس، کارگردان، پژوهشگر و مدرس با سابقه تئاتر است که سال 80 در تالار مولوی روی صحنه رفت. اجرای نمایش «مهر و آیینه‌ها» با حضور بازیگرانی چون اکبر زنجانپور، رضا بابک، میکاییل شهرستانی، زنده‌یاد حمید حمزه، بهرام ابراهیمی، کرامت رودساز و پریزاد سیف با استقبال مخاطبان و منتقدان تئاتری مواجه شد و در همان سال در تالار مهر حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی نیز به اجرای عمومی خود ادامه داد.«مهر و آیینه‌ها» با نگاهی به زندگی امیرالمؤمنین(ع) نوشته شده و زندگی حضرت و خصایص ایشان از زبان چند شخصیت دیگر روایت می‌شود. همچنین نمایشنامه «مجلس ضربت خوردن» نوشته بهرام بیضایی نمایشنامه‌نویس، کارگردان و مدرس مطرح تئاتر ایران است که با پرداختن به شخصیت حضرت علی(ع) از نگاه ضاربان حضرت یعنی ابن ملجم و قطامه نوشته شده و سال 93 و در ایام سوگواری شهادت حضرت علی(ع)، در قالب ویژه‌برنامه نمایشنامه‌خوانی آثار دینی، این نمایشنامه در مجموعه تئاتر شهر به کارگردانی محمد رحمانیان و با حضور بازیگرانی چون علی عمرانی، احسان کرمی و امیرکاوه آهنین‌جان خوانده شد.البته رحمانیان 2 سال بعد این متن را در سالن اصلی تئاتر شهر تهران هم با بازی امیر جعفری، رامین ناصرنصیر ، مهتاب نصیرپور، اشکان خطیبی و ... روی صحنه برد.
زمان سکوت برای زندگان
نمایشنامه «امیر» نوشته محمد رحمانیان نمایشنامه‌نویس سرشناس تئاتر ایران، یکی دیگر از آثاری است که با نگاه به زندگی و شخصیت حضرت علی(ع) نوشته شده و یکی از آثار باکیفیت ادبیات نمایشی ایران در حوزه نمایشنامه‌ها با موضوعی دینی است. محمد چرمشیر دیگر نمایشنامه‌نویس با‌سابقه تئاتر ایران است که نمایشنامه «زمان سکوت برای زندگان» را با موضوع شخصیت حضرت علی(ع) به نگارش درآورد. این اثر نمایشی نیز از آثار ماندگار ادبیات نمایشی ایران است که با موضوع و نگاه دینی تولید شده است. «زمان سکوت برای زندگان» هم سال 93 به همراه نمایشنامه «مجلس ضربت خوردن» بهرام بیضایی، در مجموعه تئاتر شهر و با کارگردانی عباس غفاری خوانش شد.

باید دغدغه هنرمندان مرتفع شود

سیروس همتی
بازیگر و کارگردان تئاتر
پرداخت‌های نمایشی و هنری به زندگی ائمه اطهار برای هر هنرمندی به‌دلیل ویژگی‌های خاصی که زندگی این بزرگان دارد جذابیت دارد اما به‌دلیل حساسیت موضوع، اگر هنرمندی بخواهد سراغ این موضوعات برود و هنرمند زبده و البته با دغدغه‌ای باشد حتماً به این موضوع فکر می‌کند که چه زیرساخت‌هایی برای روی صحنه بردن چنین آثاری باید مهیا باشد. به‌عقیده من یکی از دلایل کمبود آثاری از این دست، که البته فاخر و درخشان باشند، بحث و مشکل اقتصادی است که باعث می‌شود یک هنرمند نتواند آن‌طور که باید و شاید به این حوزه‌ها ورود داشته باشد. متأسفانه طی سالیان اخیر، تا آنجا که من می‌دانم برای چنین بخش و بحث‌هایی راهکارهای اجرایی ارائه نشده تا مشکل اقتصادی برای تولید از میان برداشته شود و هنرمندان درجه یک و شاخص با تمرکز و خیال راحت به خلق آثارشان بپردازند. حمایت در این مسأله بسیار مهم است و حتماً باید علاوه بر حمایت معنوی، دست‌اندازهای اقتصادی نیز برای خالقان اثر برداشته شود و حمایت جدی از آنها شود تا خلأ در این حوزه برطرف شود. اگر چنین خلأهایی برداشته شود کسی مثل من با همه توان خود حاضر است در این عرصه قدم بگذارد و اثر یا آثاری تولید کند که در‌شأن آن بزرگان و البته تئاتر ایران باشد. پس به زعم من، مسأله اصلی گیر و گرفتاری‌های اقتصادی است که در این راه وجود دارد و هنرمندان درجه یک ما را به این مسأله یا بی‌رغبت یا دلسرد کرده است. برداشتن چنین موانعی می‌تواند آنها را آسوده‌دل‌ کند که هم مورد حمایت هستند و هم جز به خلق اثر، به چیزی دیگر فکر نخواهند کرد.