جریان «تشیع مسیحی» در لبنان

مریم حکمت‌نیا
‌استاد دانشگاه قم و پژوهشگر دینی
در طول تاریخ جریان‌های فکری گوناگونی بوده که برخی از آنها به‌دلیل تأثیرات ژرف در اندیشه‌های جوامع بشری نقطه عطفی در تاریخ به حساب آمده و به ماندگاری انجامیده است.
شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین این جریان‌ها که در بین اندیشمندان و پژوهشگران و جامعه فرهیخته مسیحی به طور عام و مسیحیان عرب به‌طور خاص، در بیش از یک سده پدید آمده و همواره رو به گسترش است جریان «تشیع مسیحی» است. دوره معاصر عربی و اوج‌گیری نهضت‌های فکری آزادیخواهانه و عدالت طلبانه باردار حوادثی برای جامعه عرب بود که «تشیع مسیحی» یکی از مبارک‌ترین مولود آن به شمار می‌آید.
گره خوردن نام مسیحیان به شیعه و پدید آمدن روابط عاطفی عمیق بین آنها و امیر مؤمنان علی(ع)، چندین قرن پیش از این، در پیام آسمانی مسلمانان پیش‌بینی شده بود؛ آنجا که قرآن فرمود: لتجدن أقربهم مودة للذین آمنوا الذین قالوا إنا نصاری(مائده/82) و آنجا که نبی گرامی اسلام بر شباهت بین حضرت علی و عیسی علیهم‌السلام صحه گذاشت.
این نام از سوی برخی مسیحیان لبنان به این پدیده فکری جدید داده شده است. اینجانب تصویری کلی از اندیشه‌‌های این جریان فکری و بازتاب آن را در ادبیات عربی در کتابی به نام: «تیار تشیع المسیحی فی الأدب العربی» آورده‌‌ام که دستاورد پژوهش‌های رساله دکتری به همراه برخی مصاحبه‌‌هایم با نویسندگان و سیاستمداران و ادبای این جریان است.
تشیع مسیحی هرگز به معنی شیعه شدن مسیحیان نیست؛ بلکه به معنی گرایش فکری و عاطفی شدید آنان به علی(ع) و فرزندان ایشان است که در تألیفات و اشعار فراوان آنها متجلی است. لذا از ویژگی‌های پیروان این جریان قبل از هر چیز عشق ورزیدن به حضرت علی(ع) و اولاد طاهرین ایشان است که در این میان نام امام حسین(ع) در نوشته‌ها و اشعار آنان درخشش ویژه‌­ای دارد. آنان به یقین دریافته‌‌اند که علی مع الحق والحق مع علی. نیز پیام رسول اسلام را از جان و دل پذیرفته‌اند که فرمود: ای علی! جز مؤمن تو را دوست نمی‌دارد و جز کافر تو را دشمن نمی‌دارد؛ از این‌رو عشق به علی(ع) در نزد آنان نماد عشق به حق و نشانه ایمان به خداوند متعال است. اما در بعد اجتماعی و سیاسی، نام علی(ع) چنان با عدالت و انصاف آمیخته که نماد مبارزه با ظلم و تعدی به شمار می‌آورند. بولس سلامه یکی از همین شاعران می‌گوید:
لا تقل شیعة هواه علی/ إن کل منصف شیعیا
آنچه بیش از هر چیز قابل توجه است آثار علمی و ادبی مسیحیان و تحقیقات گسترده تاریخی و نقد صریح مخالفان علی(ع) در گذشته و حال است، که با تکیه بر تبیین حق و باطل، در دفاع از مظلومیت علی(ع) تحریر یافته ورنگی جدید به تاریخ اسلام داده است. به‌عنوان نمونه شرح واقعه‌ای را از جورج شکور نقل می‌کنم که یکی از شخصیت‌های بارز علمی و ادبی لبنان در دوره معاصر است.
ایشان می‌گفتند: وقتی دیوان ملحمه الإمام علی(ع) را به چاپ رساندم مراسم بزرگی از سوی دانشگاه لبنان در یونسکو برگزار شد. جمعیت زیاد بود. شخصیت‌های بزرگی مثل سید حسن نصرالله و نبیه بری و ژنرال عون سخنرانی کردند. وزرا و نمایندگان و سفرا از جمله سفیر سعودی عبد العزیز خوجه و شاعران حضور داشتند. وقتی سخن از جنگ صفین پیش آمد من گفتم: در جنگ صفین علی(ع) بر بالای تلی رفت و معاویه را صدا کرد و فرمود: معاویه! درست است که این دو لشکر با هم می‌جنگند ولی برنده و بازنده واقعی یا من هستم یا تو. پس چرا اینها با یکدیگر بجنگند؟ بیا من و تو بجنگیم، هر کس برنده شد لشکر او پیروز شود. معاویه که شدیداً ترسیده بود با عمرو عاص مشورت کرد. عمرو عاص گفت به خدا قسم که علی سخن منصفانه‌ای گفته. معاویه گفت نکند تو در خلافت طمع کرده‌ای؟ یا تو به مبارزه علی برو، یا هر دو باهم. خب، مگر معاویه جرأت می‌کرد با علی، قهرمان قهرمانان در آویزد؟ بالاخره عمرو به مبارزه علی‌(ع) رفت، علی در لحظه او را بر زمین زد و او تنبانش را در آورد و فرار کرد. علی هم شخصی بود که هرگز به عورت کسی نگاه نکرده بود.
فکرمی‌کنی در آنجا چه گفتم؟ در آنجا بالبداهه گفتم: به خدا قسم اگر به جای علی(ع) بودم سر عمرو عاص را از تنش جدا می‌‌کردم و می‌گذاشتم که تاریخ راهش را در پیش بگیرد در حالی که سرش بالا و پاهایش پایین است؛ نه مثل الآن که راه می‌‌رود در حالی که سرش پایین و پاهایش به بالاست. این سخن من تأثیری بسیار قوی بر مستمعین داشت. بانویی مسیحی از بین جمعیت برخاست و نامه ای به سفیر سعودی داد. در آن نامه نوشته بود: این، همان تشیع مسیحی است.
در پایان می‌توان گفت قرار گرفتن آنان در کنار شیعیان از نظر سیاسی، تعایش و همزیستی بین مسیحیان و شیعه از نظر اجتماعی، وپیوستن آنان به خیل محبان اهل بیت عصمت و طهارت از نظر عواطف دینی از مهم‌­ترین ره‌‌آوردهای این جریان به شمار می‌رود بخصوص که قریب به اتفاق آنان با انقلاب اسلامی ایران و اهداف ضد استکباری آن و مبارزه با صهیونیسم غاصب کاملاً همسو و در یک راستا هستند.‌