هوانیروز،ناجی خوزستان در روزهای آغازین جنگ

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
«اگر هوانیروز نبود، مقابله با نیروی زرهی قدرتمند ارتش عراق بسیار سخت می‌شد.» این گزاره‌ای است که بارها بر زبان بسیاری از کارشناسان نظامی داخلی وخارجی در ایام جنگ و بعد از آن جاری شده است. گفته می‌شود یکی از انگیزه‌های ایجاد هوانیروز وجود نیروی زرهی قدرتمند ارتش عراق با استعداد صدها تانک بوده، طوری که درتوجیه خرید هلیکوپتر کبرا از سوی ایران تصریح می‌شود به تعداد هر تانک ارتش بعثی عراق یک هلیکوپتر کبرا خریداری خواهد شد. از این روهوانیروز ارتش ایران همواره کابوس نیروهای زرهی ارتش عراق بوده است، کابوسی که با شروع جنگ تحمیلی به حقیقت پیوست. هلیکوپترهای تهاجمی اِی اچ-۱جِی کبرا هوانیروز نابود گر ستون‌های زرهی عراق بود. ۲۰۲ فروند از این هلیکوپترها در دو نوع با قابلیت حمل موشک ضد زره تاو و بدون این قابلیت در اختیار این یگان بود.‌
هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران، زیرمجموعه‌ نیروی زمینی ارتش بوده ودر آغاز جنگ با بیش از 400 فروند از انواع بالگردهای هجومی و ترابری وظیفه اقدام علیه توان زرهی ارتش دشمن وجابه‌جایی و پشتیبانی نیروها را بر عهده داشت. ستون فقرات ناوگان ترابری هوانیروز هلیکوپتر بل ۲۱۴آ ملقب به اصفهان بود که به‌طور گسترده از نخستین روزجنگ تا پایان آن امداد هوایی تا هلی‌برن نیروها و حمل باربه کار گرفته شد. هلیکوپتر سنگین شینوک از دیگر تجهیزات این یگان بود که در طول جنگ ملزومات نیروهای نظامی از تسلیحات تا آذوقه و حتی هلیکوپترهای آسیب دیده را جابه‌جا می‌کرد. بخشی از این توان که در نبرد با نیروهای مسلح جدایی طلب در استان‌های کردستان و آذربایجان غربی به کارگرفته شده و کارایی‌ خود را بخوبی نشان داده بود، با شروع جنگ تحمیلی، به یکی از نیروهای حیاتی و اثر‌گذار در عرصه نبرد بدل شد و در روزهای اول جنگ، بار لشکر ۹۲ زرهی را هم به دوش کشید وناجی استان خوزستان در روزهای آغازین جنگ لقب گرفت.
هوانیروز ارتش از نخستین روز جنگ تا آخرین روز آن تقریباً در هر عملیاتی که انجام شد، حضور داشت. این نیرو در دفاع از دزفول، شکست حصر آبادان، عملیات اژدر (اسکورت نفتکش‌ها در خلیج فارس) و آزادسازی خرمشهر، تا آخرین عملیات‌ها، همچون خیبر، والفجر ۸ و مرصاد و در مجموع در ۹۶ عملیات آفندی و پدافندی و ده ها عملیات کوچک دیگر نقش حیاتی ایفا کرد. حتی در عملیات‌های مستقل سپاه پاسداران نیز مأموریت هلی‌برن نیروها، انتقال تجهیزات و آذوقه و تخلیه مجروحان را برعهده داشت.
هوانیروزعلاوه برتجهیزات مدرن، صدها نیروی باتجربه، با سابقه حضور در صحنه‌های عملیات نظامی در پاکستان و عمان را نیزدر اختیار داشت که برارزش‌های این یگان پرتوان می‌افزود. در میان خلبانان کبرا از ستوان‌یار نصیر رادفر به‌عنوان کسی یاد می‌شود که دقت هدف‌گیری او در شلیک موشک ضد زره تاو نظیر نداشت. او جان خود را در این راه گذاشت و به‌عنوان بی‌رقیب‌ترین خلبان تاو‌زن هوانیروز شناخته می‌شود.
گروه یکم پشتیبانی رزمی هوانیروز در کرمانشاه پیشتر در اواسط شهریور ۱۳۵۹ در درگیری‌های مرزی با عراق شرکت کرده بود، اما با تهاجم رسمی عراق در روز ۳۱ شهریور ماه، تمامی گروه‌های رزمی و عمومی هوانیروز اقدام به اعزام هلیکوپترهای خود به مناطق عملیات غرب و جنوب غربی کشور کردند.
در طول هشت سال جنگ، هوانیروز نزدیک به ۳۰۰ هلیکوپتر خود و ده ها خلبان و خدمه پروازی‌اش را از دست داد و ده ها فروند هلیکوپتر دیگر هم به علت آسیب‌های وارده در عملیات نظامی غیر عملیاتی شدند طوری که در سال ۱۳۶۷ تنها ۲۴۰ هلیکوپتر عملیاتی در خدمت این نیرو بود؛ حتی در آن وضعیت هم هوانیروز ایران هنوز قوی‌ترین هوانیروز خاورمیانه بود.
پس از جنگ و در ایام صلح هوانیروز در مبارزه با ورود مواد مخدربه کشور، کمک‌رسانی به مردم در بلایای طبیعی و مبارزه با گروه‌های مسلح شرکت داشته است.
هوانیروز ارتش در حال حاضر با ۳۵۰ فروند هلیکوپتر عملیاتی در خدمت گروه‌های پشتیبانی رزمی و عمومی یکم تا ششم، به ترتیب در شهرهای کرمانشاه، مسجد سلیمان، کرمان، اصفهان، مشهد، تبریز و قزوین فعال است. نیروهای هوانیروز دربیعت مجدد با امام خمینی(ره)رهبر انقلاب و بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی در 19 تیر ماه سال 1358 از مقابل محل اسکان ایشان رژه باشکوهی رفتند که در کارنامه این یگان رزمی ثبت شده است. در چهل ودومین سالگرد این رژه تاریخی و به پاس خدمات این یگان پرتوان و کارآمد، این روز به‌نام روز هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی نامگذاری شده وهمه ساله از خدمات آنان تجلیل به عمل می آید. به این مناسبت گفت‌و‌گویی داشتیم با امیر سرتیپ دوم یوسف قربانی، فرماندهی هوانیروز که پیش رویتان قرار دارد.
هوانیروز با چه هدفی تأسیس شد؟
هوانیروز یگانی است که از نظر سازمانی زیر نظر نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی بوده و مخفف هواپیمایی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران است که مأموریت اصلی آن پشتیبانی رزمی از یگان‌های نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران است. این مأموریت اصلی هوا نیروز برابر آن چارتی است که وجود دارد، ولی درعمل مأموریت‌های فراسازمانی بسیاری را نیز انجام می‌دهد.
چه مأموریت‌هایی؟
در صدر همه و در راستای مسائل دفاعی – امنیتی هوانیروز از تمامی نیروهای مسلح پشتیبانی می‌کند. چه نیروی انتظامی، چه نیروهای مرزبانی، چه یگان‌های ارتش و سپاه و چه نیروهای بسیج و مردمی که در دوران دفاع مقدس نمود عینی داشت. در شرایط امروز هم اگر اتفاقی بیفتد هوانیروز نوک پیکان عملیات هاست. بنابراین هر مأموریتی که درقالب دفاعی – امنیتی می‌گنجد، یک پای آن هوانیروز است. در کنار آن دیگر مأموریت‌های فراسازمانی و مردم یاری هم انجام می‌دهد که شاید اهمیت آنها کمتر از مأموریت‌های رزمی - امنیتی نباشد، چون برای مردم عزیز کشورمان است که هوانیروز با میل و رغبت درکنار مأموریت‌های اصلی خود آنها را هم انجام می‌دهد. به‌عنوان مثال در سیل لرستان، سیل گلستان و سیل خوزستان این هوانیروز بود که به داد مردمی که در سیل گرفتار شده بودند رسید و آذوقه‌رسانی کرد. مردم  و حتی تیم‌های پزشکی را جابه‌جا کرد، یا در زلزله کرمانشاه، بالگردهای ما در یک نصفه روز 500 سورتی پرواز انجام دادند و با ایجاد یک پل هوایی بین کرمانشاه و سرپل ذهاب مصدومین را به بیمارستان‌های کرمانشاه انتقال دادند، که واقعاً کار سنگینی بود. وقتی هواپیمایی سانحه می‌بیند هرکجای کشور باشد، ما در اسرع وقت خودمان را می‌رسانیم و کارهای ریکاوری و اولیه را انجام می‌دهیم. یکی دیگر از خدمات غیرسازمانی ما در مواقع آتش‌سوزی‌های گسترده است. در اینگونه آتش‌سوزی‌ها، هوانیروز به‌عنوان یگانی مجهزبه تجهیزات مناسب به اطفای حریق می‌پردازد. تا کنون بارها از امکانات هوانیروز در جهت مهار آتش برای حفظ منابع طبیعی استفاده شده و بالگردهای ما به مأموریت‌های متعدد در این ارتباط به سراسر کشور اعزام شده‌اند. درموضوع خدمات اورژانسی ما حدود 30 استان کشور را توسط بالگردهای مان پوشش هوایی داده ومی دهیم که کمک بزرگی  به تأمین جان وسلامت مصدومین محسوب می‌شود. حتی یکی ازخلبان‌های ما حین انجام این دست مأموریت‌ها به شهادت رسیده است. خانم‌هایی که برای زایمان باید از نقاط صعب العبوربه مناطق شهری آورده شوند اقدام دیگری در این راستاست که توسط بالگردهای هوانیروز انجام می‌گیرد. هوانیروز به‌عنوان یک پتانسیل قوی درموضوع پیوند اعضای بدن نیازمندان فعال است. هواپیماهای ما در جابه‌جایی این اعضا نقش مهمی برعهده دارند و به کمک گیرندگان اعضای بدن می‌آیند، تا این امر انسانی به سهولت انجام پذیرد و بعد مسافت مانعی برای انجام آن نباشد. اقدام دیگر هوانیروز کمک به هرچه بهتر برگزار شدن انتخابات است. هوانیروز امکاناتش را در زمان انتخابات در خدمت این امر مهم قرار داده و با توان بالایی وارد این عرصه خدمت شده و خدمات مهمی را عرضه می‌کند. در انتخابات اخیر ما نزدیک به 330 بالگرد را برای انجام بهتر انتخابات به کار گرفتیم. در مناطق صعب العبور تعداد قابل توجهی از صندوق‌های رأی توسط نفرات و بالگردهای ما جابه‌جا شدند. این کارها جزو وظایف سازمانی ما نیست، ولی انجام می‌دهیم و الحمدلله مؤثر هم بوده‌ایم. مورد دیگر جابه‌جایی شخصیت‌ها و اسکورت آنان است که از سوی هوانیروز، به‌عنوان یک نیرویی با کارکرد رزمی – عملیاتی انجام می‌پذیرد.
انگیزه نامگذاری 19 تیر به‌عنوان روز هوانیروز چیست؟
در تیرماه سال 1358 تعدادی از کارکنان هوانیروز از مقابل امام در قم رژه رفتند. ازاین رو تصمیم گرفته شد تا از امسال این روز به‌عنوان روز هوانیروز نامگذاری شود و همه ساله برنامه‌هایی برای این روز تدارک شود.
آن راهپیمایی در چه شرایطی و به چه منظوری انجام گرفت؟
از پیش از انقلاب کارکنان هوانیروز با حضرت امام از طریق اطرافیان ایشان ارتباط داشتند؛ حتی افرادی از یگان ما در مأموریت‌های خود اعلامیه‌های امام را به دست آورده و جابه‌جا می‌کردند.
حتی زمانی که امام در عراق تبعید بود کارکنان هوانیروز با امام ارتباط داشتند؟
 بله از همان وقت بچه‌های هوانیروز با حضرت امام ارتباط داشتند. علاقه، علقه و ارتباط پرسنل هوانیروز نسبت به امام به سال‌های قبل از انقلاب بازمی‌گردد که مستندات آن هم موجود است. در جریان انقلاب یکی از نهادهایی که در حرکت توفنده مردم نقش بی‌بدیل داشت، هوانیروز بود. ارتش بموقع اعلام موضع کرد و به مردم و امام پیوست، ولی هوانیروز یکی از یگان‌های اثر‌گذار ارتش بود که خیلی پیشتر با امام و آرمان‌های انقلاب همراه شده بود. از این‌رو پایگاه‌های اصفهان و کرمانشاه را می‌توان یکی از کانون‌های انقلاب برشمرد. اغلب پرسنل هوانیروز با امام خمینی(ره) اعلام همبستگی کرده بودند و هلی‌کوپتر‌های این یگان در جهت اهداف انقلاب و ازجمله در جابه‌جایی حضرت امام اقدام شجاعانه‌ای انجام داد.
رژه 19 تیر درشرایطی انجام گرفت که بر اثر فضای انقلابی احزاب و گروه‌های زیادی سربرآورده بودند که به‌دنبال سهم خواهی بودند. آنان از آنجایی که به اهداف خودشان نرسیده بودند به‌دنبال این بودند که ضربه‌ای به انقلاب بزنند. براین اساس ندای انحلال ارتش و یگان‌های آن را سر دادند. برکسی پوشیده نبود که این تلاش‌ها در جهت ضربه زدن به بنیه دفاعی کشور بود. آنان می‌خواستند سپر دفاعی کشور که ارتش بود، حذف شود تا دشمنی‌های خود را در غیاب ارتش به هدف اجابت رسانند. در روز 19 تیر رژه خودجوشی از سوی پرسنل دلسوز هوانیروز انجام گرفت که به تقویت جایگاه نیروهای دفاعی کشورانجامید وهمسویی ارتش با مردم و انقلاب مردمی را به رخ همگان کشید. این بود که ایده‌های اولیه و در ادامه به اجرا درآمدن آن از سوی خود پرسنل هوانیروز انجام گرفت. این ایده از طریق دفترامام به ایشان پیشنهاد شد و گفته شد که خلبانان هوانیروز می‌خواهند در مقابل شما رژه بروند. فرمانده وقت نیروی زمینی امیر سرلشکر شهید فلاحی هم با آن موافقت کردند، فرماندهی هوانیروز هم موافقت خود را اعلام کردند و تصویب شد. بنا شد این رژه در تاریخ 19 تیر ماه 1358 از مقابل امام در قم انجام پذیرد.
این رژه دارای چه آثار و تبعاتی درآن زمان بود؟
رژه پرسنل هوانیروزدر شرایطی انجام گرفت که بالگرد‌های ما مسلح بودند، این مسلح بودن امری عادی نبود و حکایت از اعتماد امام نسبت به فرزندان خودش در ارتش و هوانیروز داشت. اصل رژه فقط یک بعد ماجرا بود و مسلح بودن پرسنل و بالگردها حین رژه بعد دیگر آن. امام با این کار خود نشان داد که به فرزندان خودش در ارتش اعتماد صددرصد دارد. این موضوع کمی نبود و در آن شرایط از اهمیت خاصی برخوردار بود. همه پرسنل آن روز به‌صورت مسلح رژه رفتند و این دستور امام بود. امام آن روز مقابل پرسنل ارتش که با بالگردهای مجهز به موشک و مسلح به توپ برای رژه آمده بودند حاضر شد و فرمود؛«اینها فرزندان من هستند» آن 60 فروند بالگرد ما مجهز به موشک و توپ بود با وجود این حضرت امام دستور داد رژه یک بار دیگر تکرار شود. این برای پرسنل یگان ما خیلی مهم بود زیرا نهایت اعتماد امام به فرزندان خودش در ارتش را می‌رساند. بعد از این رژه بچه‌ها و خلبانان ما روحیه بالایی پیدا کردند و انگیزه‌ای شد برای پرسنل و خلبانانی که حضرت امام به آنان تا این حد اعتماد کرده بود.
آثاراین رژه در شرایط آن روز کشور چه بود؟
آثار بسیار مثبتی داشت. ازجمله وقتی گروه‌های قدرت طلب دیدند با‌وجود ایجاد جو علیه ارتش، امام اینگونه با آنان رفتار می‌کند از اقدامات خود مأیوس شدند. آن روز همه آنان که فکر می‌کردند ارتش یک ارتش وابسته است، دیدند که ارتش با تمام وجود و با خلوص نیت پای کارآمده است. حتی می‌توانم بگویم روح شهادت طلبی در راه انقلاب از اینگونه برخوردها شکل گرفت و شعار ارتش فدای ملت در چنین موقعیتی خود را نشان داد. اولین بار شعار ارتش فدای ملت در این مراسم داده شد و ما هنوز به این شعار پایبندیم. حضور داوطلبانه و با جان و دل ارتش در عرصه‌های مختلف هم به نحوه برخورد امام در این رژه برمی گردد؛ این بود که پرسنل ارتش با روحیه وصف‌ناپذیر وارد حوادث و غائله‌های توطئه‌آمیز شدند و پلی هوایی بین خط مقدم و پایگاه‌های نظامی ایجاد شد. در دوران دفاع مقدس اعتماد آن روز امام موجب شد تا پرسنل هوانیروز سنگ تمام بگذارند و با جان و دل در جنگ حضور یابند؛ بخصوص در سه روز اول جنگ واقعاً بدرخشند تا آنجا که هر ناظر منصفی بگوید؛ «اگر هوانیروز در کنار نیروی هوایی نبود شاید سرنوشت جنگ به گونه دیگری رقم می‌خورد.» ما آمادگی برای جنگ نداشتیم ولی به لطف خدا از آن سربلند و روسفید بیرون آمدیم. در جریان جنگ بالگرد ما هواپیمای دشمن را سرنگون کرد، حادثه‌ای که در دنیا بی‌سابقه است و یکی از شاهکار‌های پرسنل هوانیروز در جنگ تحمیلی محسوب می‌شود. همچنین در عملیات مرصاد که به سالروز آن نزدیک می‌شویم هوانیروز نقش بی‌بدیلی را برعهده گرفت و برگ زرین دیگری برافتخارات ارتش افزود. چرا که اگر فرشته‌های آهنین بال هوا نیروز نبودند، شاید سرنوشت کشور و جنگ به‌ گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد خلبانان شجاع ما تانک و نفربر‌های زیادی از دشمن را منهدم کردند و ضربه‌ای کاری به ماشین جنگی دشمن وارد آوردند. هوانیروز در جنگ خودش را نشان داد و توانایی‌هایش تبلور یافت. تا آنجا که امام(ره) خطاب به پرسنل هوانیروزپیام داد و فرمود؛
«من از شما که پرواز می‌کنید و به هرنحوی از انحا در آمادگی کامل هستید تشکر می‌کنم و دست شما را می‌فشارم» و این مدالی است برای ما که از جانب امام برسینه تک تک پرسنل هوانیروز نصب است. رهبری هم اخیراً فرمودند: «من هوانیروز را تحسین می‌کنم» اینها مدال‌های افتخاری است که بر سینه ما می‌درخشد. امروز هم هوانیروز به‌عنوان یک یگان قدرتمند در جهت اهداف دفاعی کشور آماده انجام وظیفه و فداکاری است. هوانیروز امروز درمنطقه غرب خاورمیانه قدرتمند‌ترین ناوگان را داراست و آمادگی دفاعی امنیتی ما بسیار مطلوب است.