مستند ببینید، پشیمان نمی‌شوید

 محدثه واعظی‌پور
روزنامه‌نگار
تماشای فیلم مستند، از مقولاتی است که نیاز به تمرین و ممارست خاص ندارد. ممکن است در نگاه اول، گمان کنیم سینمای مستند به دلیل ماهیت خود، برای همه اقشار جذاب نیست و مخاطب ویژه دارد، اما این باوری کلیشه‌ای است. این روزها شبکه‌های تلویزیونی به دلیل پخش انواع و اقسام مستند فاصله مردم با این پدیده را برداشته‌اند و بسیاری از بینندگان تلویزیون با مستندهای گزارشی یا مستندهای پرتره آشنا هستند. جهان مستند، جهانی شگفت‌انگیز و رنگارنگ است. در این فضا هم با فیلمسازان متوسط و گاه زیر متوسط و با آثار نازل و سفارشی مواجهیم اما اغلب تولیداتی که در سینمای مستند ساخته و نمایش داده می‌شوند، واجد ارزش‌ هستند. سینمای مستند با وجود تغییرها و اتفاق‌هایی که بر آن حادث شده و با توجه به سینماگرانی که وارد این حوزه شده‌اند و شبیه نسل قبل نیستند، همچنان زنده و باطراوات است. از یک منظر می‌توان سینمای مستند را با تئاتر مقایسه کرد، مدیران هر چقدر بخواهند با سلیقه و ممیزی هنر تئاتر را محدود یا خط‌کشی کنند، قادر نیستند روح خلاق آن را به بند بکشند. تئاتر در همه این سال‌ها، با وجود رشد تماشاخانه‌های خصوصی و جریان تئاتر عامه پسند، محل زایش بهترین بازیگران و نمایش‌هایی به یادماندنی بوده است. تئاتر با وجود فقر و مشکلات فراوان، تسلیم ابتذالی نشده که معمولاً در سینما و تلویزیون به دلیل ماهیت سرگرم‌کنندگی این هنرها وجود دارد.
سینمای مستند هم مثل تئاتر، اندیشه مخاطبش را درگیر می‌کند. در معمولی‌ترین آثار مستند، بیننده با یک شخصیت یا رویداد مواجه است که کمترین کسی به آن پرداخته، تازگی بخشی جدانشدنی از سینمای مستند است. اتفاقی که در تلویزیون و سینما، کمتر با آن روبرو می‌شویم. در این روزها که به دلیل شیوع ویروس کرونا، زندگی جمعی محدود شده و اکران آنلاین و پدیده‌هایی از این دست قرار است ارتباط هنردوستان با سینما و تئاتر را زنده نگه دارد انبوهی مستند اکران شده که تماشایشان هزینه و دردسر اندکی دارد. این موج، اگر با حمایت هنردوستان و مردم مواجه شود سینمای مستند را وارد حوزه اکران می‌کند، حوزه‌ای که بخش سنتی سینماداری اجازه ورود سینمای مستند و هنری را به آن نمی‌دهد و تلاش دارد ذهنیت و سلیقه مخاطب را آن طور که خود می‌خواهد خط‌کشی و جهت دهی کند. صاحب هر سلیقه و نگاه هستید می‌توانید در این میان این مستندها، فیلمی پیدا کنید. سینمای مستند برخلاف سینمای داستانی، کسالت بار و کاهل نیست. از مستند خوب «بانو قدس ایران» (مصطفی رزاق کریمی) تا مستند تکان دهنده «ف- الف» (فرشاد اکتسابی) دنیایی فاصله است، اما تماشای این دو اثر، نشان دهنده تنوع و جذابیت گونه‌های مختلف مستندسازی درایران است. مستندهای تاریخ معاصر در این سال‌ها مخاطب بالایی داشته، «در جستجوی خانه خورشید» (مهدی باقری) نمونه‌ای قابل توجه در این زمینه است. در حوزه محیط زیست با توجه بر آنچه بر اقلیم این سرزمین رفته، مستندهای فراوانی تولید شده که از میان آنها می‌توان «بر سر خاک» (محسن خانجهانی) را انتخاب کرد. «زیر این چتر باران می‌بارد» (کتایون جهانگیری) فیلمی تأثیرگذار درباره مشکلاتی است که مردم با آن روبه‌رو هستند. پس، باورهای قدیمی را کنار بگذاریم و تماشای مستند را به یک سنت تبدیل کنیم.