نشانه هایی از تحریف مکتب شام در تاریخ حلب

 اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
یکی از منابع کمتر شناخته شده عاشورا  کتاب «ترجمة الامام الحسین(ع)» تألیف کمال‌الدین عمربن احمدبن ابی جراده حلبی معروف به ابن عدیم می‌باشد. این کتاب در اصل بخشی از کتاب «بغیه الطلب فی تاریخ حلب» است. نخستین اثر درباره تاریخ شهر حلب در 12 جلد که دربرگیرنده احوال شخصیت‌ها، صحابه و تابعین، عالمان، حاکمان، سرزمین، مردم و دیگر مسائل جغرافیایی، سیاسی، علمی و مذهبی حلب می‌باشد.
نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه سلطان احمد ثالث ترکیه از مجموعه توپقاپی موجود است. گرچه نام کتاب تاریخ حلب است، اما در واقع تاریخ اسلام می‌باشد و اثری  تراجمی (شرح حال‌نگاری) است که شرح حال بسیاری از شخصیت‌ها، صحابه، تابعین و عالمانی که ساکن یا مرتبط با حلب بوده‌اند و به این شهر سفر کرده‌اند در این کتاب به‌صورت حدیث و مرویات بیان شده که مؤلف با ارائه سلسله سند آنها را روایت کرده است. البته هنوز بخش‌هایی از تاریخ حلب مفقود است و به دست ما نرسیده که به عقیده برخی محققین حجم بخش مفقود آن از بخش یافته شده آن بیشتر است. بخشی از این کتاب به شرح حال امام حسین(ع) اختصاص دارد و ضمن آن مطالب قابل توجهی در ارتباط با امام حسین (ع) و واقعه عاشورا آمده است. مقتل امام حسین(ع) در این کتاب یک مقتل کامل است. مؤلف، این مقتل را از کتاب «الاخبار الطوال» ابوحنیفه دینوری (م283.ق) نقل کرده است. اثری که از نظر تاریخی و زمانی بر تاریخ طبری، تألیف مورخ مشهور جریر طبری (م 311 .ق) مقدم است، اما اهمیت طبری از این جهت بیشتر است که اخبار تاریخی را مستند می‌آورد و سلسله سند روایات را ذکر می‌کند در حالی که دینوری این سلسله اسناد را نقل نکرده است. عمده نقل‌های دینوری در این مقتل، از «مدائنی» (۷۵۲-۲۲۴ ه‍. ق) و «هشام بن سائب کلبی» (م 146.ق) است که هر دو نفر از ابومخنف نقل می‌کنند. یعنی ریشه این مقاتل هم به ابومخنف برمی‌گردد. ابن عدیم گرچه  درکتابش حرفی از خود به آنها نیفزوده اما نگاه وی به زندگی امام حسین(ع)  و انتخاب او از بین متون مختلف جالب توجه است. از میان وقایع تاریخ اسلام، تحولات عراق که با جنبش‌های شیعی ارتباط تنگاتنگی دارد از جمله واقعه کربلا، قیام مختار و جنبش عباسیان در این کتاب با تفصیل بیشتری بیان شده‌اند.
شهر حلب از قرن چهارم تا نیمه قرن ششم شیعه نشین بوده و مذهب غالب آن تشیع بوده است. خاندان  بنی زهره که عالمان بنامی از آن برخاسته‌اند از این خطه می‌باشند. ابن شهرآشوب مازندرانی دانشمند گرانقدر قرن ششم هم با اینکه در ایران آوازه فضل و منزلتش پیچیده بود، به حلب کوچ می‌کند و در همان جا هم از دنیا می‌رود. نکته مهم این است که شرح حال برخی عالمان در این کتاب هست که در هیچ کتاب دیگری پیدا نمی‌شود. این زمینه‌ها موجب شده تا ابن عدیم به واقعه عاشورا به نحو جدی بپردازد و حجم قابل توجهی از کتاب خود را به مقتل گزارش وقایع عاشورا اختصاص دهد. وی در این بخش حتی اینکه چه بلایی بر سر قاتلین امام حسین(ع) آمد را ذکر کرده و اشعاری که در رثا و مرثیه امام حسین(ع) سروده شده را گلچین و آورده است.
کتاب ترجمة الحسین (ع) دسته‌بندی خوبی دارد و مطالبی را شامل می‌شود که برای پژوهشگران مفید است. اما از انعکاس مطالب سست و غیرمستند مصون نبوده و روایت‌های غیرمستند و غیرقابل باور در آن تکرار شده است.
به عنوان مثال آورده است که؛ «بعد از اینکه حضرت را به شهادت رساندند، دشمنان حمله کردند و همه چیز را ناجوانمردانه غارت کردند و از جمله مال التجاره‌ای که پیش از این توسط حضرت از کاروانی که به سوی شام می‌رفت و ضبط شده بود به غارت رفت!» طرح چنین مطالبی که ساخته و پرداخته مکتب تاریخ‌نگاری شام است، دون شأن امام می‌باشد و با شواهد تاریخی و عقلی جور درنمی‌آید.