احیای حماسه‎ها

غلامرضا مصباحی‎مقدم
استاد فقه و فقه‎‎الاقتصاد و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
زمان زیادی از پیروزی انقلاب اسلامی نگذشته بود که جنگ هشت ساله به ملت ایران تحمیل شد. از آنجا که مردم خود برای پیروزی انقلاب قیام کرده بودند و در این مسیر، هزینه‎های بسیاری داده بودند، به کشور و نظام جمهوری اسلامی تعلق‎خاطر عمیقی داشتند. همین حس تعلق، نقش مهمی در یکپارچگی مردم علیه تهاجم دشمن داشت؛ به‌گونه‏ ای که همه گروه‎های سنی برای دفاع از خاک‌شان شتافتند و با اشتیاق در مسیر شهادت گام بر‎داشتند. فارغ از تبعات منفی‎ای همچون خرابی‎ها و تلفات جانی و مالی که هر جنگ برای یک جامعه به‌همراه دارد، ما در دوران هشت ساله دفاع مقدس شاهد شورها، ایثارها و حماسه‎هایی بودیم که عملاً مشکلات اقتصادی کشور را تحت‏‌الشعاع قرار می‎داد.

شعار دولت وقت، در دوران دفاع مقدس این بود که مردم همزمان از دو موضوع «جنگ» و «کمبودها» رنج نبرند، از این جهت پیوسته می‎کوشید تا نیازمندی‎های ضروری مردم را به‌صورت کوپن مواد غذایی تأمین و با قیمت واحد در سراسر کشور توزیع کند و نگذارد قیمت این اجناس در شرایط جنگی افزایش پیدا کند. کشور 8 سال به این صورت اداره شد و استراتژی موفقی هم بود. در آن سال‌ها عمده درآمد کشور از نفت تأمین می‌‏شد که حدود نیمی از این درآمد برای تأمین هزینه‎های جنگ و نیمی از آن برای تأمین مایحتاج مردم اختصاص داده شده بود.
 دولت به‌صورت گسترده شبکه توزیع ایجاد کرد و از مرحله واردات تا توزیع کاملاً کنترل شده پیش می‎رفت؛ مجموعه این اقدامات اقتصادی در طول دوران هشت ساله دفاع مقدس موجب شد تا از نظر تأمین مایحتاج زندگی آرامشی نسبی بر مردم و جامعه حاکم باشد تا در شرایط جنگ تحمیلی اقدام به ذخیره‎سازی نکنند. البته بودند افرادی که به احتکار و ذخیره‏ سازی می ‏پرداختند اما حقیقتاً تعداد آنان بسیار اندک بود؛ چون روحیه همدلی و همبستگی اجتماعی با نوع مدیریت کارگزاران در جامعه بسیار بالا رفته بود.
از این رو، این دوران و استراتژی‎هایی که به‌لحاظ اقتصادی در دستور کار قرار گرفت، همچنین نوع تعامل کارگزاران با مردم الگوی بسیار مهمی از جهت «همبستگی ملی» بود. مردم نسبت به دفاع از میهن و جنگ با دشمنانشان هیچ اعتراضی نداشتند و در قالب بسیج و نیروهای مردمی از ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که یک نهاد نظامی انقلابی و نوپا بود، حمایت می‎کردند. البته در آن روزها، کار شکنی‎هایی هم اتفاق افتاد؛ به‌عنوان مثال منافقین در سال 1362 شورش برپا کردند و ترورهای زیادی انجام دادند.
اما با وجود همه آن کارشکنی‎ها، مردم همچنان پشتیبان و حامی انقلاب و نظام جمهوری اسلامی بودند. متأسفانه، در دوره‎های بعد از جنگ تحمیلی ما کمتر این سطح از «همبستگی ملی» و «انسجام اجتماعی» را شاهد بودیم. بعدها نگاه‎ها و دسته‎بندی‏ های سیاسی موجب انشقاق بین مردم شد و توجه‎ها از «مسائل ملی» معطوف به «مسائل جناجی و سیاسی» شد.
ملت ما بعد از پیروزی انقلاب، دستاورد بسیار بزرگی کسب کرده بود و آن یک انقلاب همه جانبه سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و دینی بود و همچنین استقلال و آزادی نیز از دیگر رهاوردهای انقلاب به شمار می‎آمد. مجموعه این دستاوردها برای مردم بسیار گران‎بها بود تا آنجا که حاضر بودند برای حفظ و نگهداری آن، هر نوع هزینه‎ای را بپردازند. اکنون که بیش از 40 سال از انقلاب اسلامی می‎گذرد، همچنان دستاوردهای انقلاب اسلامی از اولویت‎های جامعه ما است. این دستاوردها را می‎شود چنین برشمرد:
1. در زمینه استقلال به‌هیچ کشوری نه شرق و نه غرب وابستگی نداریم. این ایده و تفکر هم به منطقه و کشورهایی همچون فلسطین، لبنان، عراق، افغانستان و یمن هم سرایت کرده است.
2. فارغ از دستاوردهای مدنی، به‌دنبال پیروزی انقلاب اسلامی، در دیگر حوزه‎ها نیز توفیقاتی حاصل شد؛ از آن جمله می‎توان به پیشتاز شدن ایران در فناوری‎های پیشرفته در زمینه هوا و فضا اشاره کرد.
3. همچنین در زمینه دانش پزشکی نیز موفقیت‎های قابل‎توجهی رقم خورد تا آنجا که به حق می‎توان ایران را در زمینه پزشکی سرآمد منطقه قلمداد کرد. در زمینه نانو و انرژی هسته‎ای نیز توفیق‏ های بسیار مهم و مثال‎زدنی‎ای به‌دست آورده‎ایم.
4. از دیگر دستاوردهای انقلاب می‎توان به عزت ملی ایران و قدرت دفاع کشور اشاره کرد؛ واقعیت این است که همه کشورهای منطقه از نظر تأمین سلاح و مهمات به قدرت‎های تولیدکننده این مهمات وابسته هستند اما به‌دنبال تلاش‎هایی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس در تولید سلاح‏ های نظامی صورت گرفت، ایران نه تنها هیچ‌گونه وابستگی به کشورهای دیگر ندارد بلکه حتی از توانایی ارسال و صادرات محصولات نظامی به دیگر کشورها نیز برخوردار است. اما با این حال، برای ادامه مسیری که در دوران دفاع مقدس در زمینه همبستگی ملی در پیش گرفته بودیم و حفظ دستاوردهای عظیم آن، ما با موانعی روبه‌رو هستیم که مهم‌ترین آنها تحریم‎ها و عزم نظام سلطه جهانی در این خصوص است. از این رو، باید مجدداً همان حماسه، همبستگی و ایثار احیا شود تا دستاوردهای عظیم انقلاب و دوران دفاع مقدس استمرار پیدا کند.
اما فارغ از تحریم‎ها به‌عنوان یک مسأله خارجی، برای احیای حماسه‏ ها، همبستگی‏ ها و ایثارها در داخل نیز با موانعی مواجه هستیم که زمینه را برای غفلت از این دستاوردها فراهم می‏ کند؛
نخست اینکه، در سال‌های اخیر آنچنان که باید از پس مشکلات روزمره مردم برنیامدیم تا آنجا که گاهی مشکلات معیشتی و روزمره مردم مضاعف شد. در نتیجه، با پیچیده‎تر شدن مشکلات روزمره و معیشت، بسیاری از دستاورهای ما از جمله توجه به دستاوردهای انقلاب و دفاع مقدس تحت‏‌الشعاع بحران‎های معیشتی قرار گرفت. این در حالی است که توجه به دستاوردها و زدودن موانعی که منجر به غفلت از آنها می‎شود، خود بستری برای تقویت و احیای همبستگی ملی است. واقعیت این است که تنها از رهگذر همبستگی ملی است که می‎توانیم بر مشکلات فائق آییم البته نباید از نقش و تأثیر مدیران توانمند، دلسوز، مردمی و انقلابی چشم پوشید، امید است که با روی کار آمدن دولت جدید به ریاست جمهوری دکتر رئیسی، مشکلات روزمره و معیشتی مردم به نحوی جدی در دستور کار قرار گیرد.
دوم، از دیگر موانع داخلی، دسته‎بندی‎های سیاسی است؛ البته وجود دسته‎بندی‎های سیاسی برای حفظ پویایی یک نظام سیاسی و چرخش نخبگانی ضروری است اما نباید در این زمینه گرفتار افراط شد. گاهی اختلاف‎های جناحی تا جایی پیش می‎رود که مصالح ملی فدای منافع جناحی می‎شود و این مشکل امروز حیات سیاسی جامعه ما است.
سوم، فاصله گرفتن مسئولان و مردم است؛ این فاصله از دو جهت قابل بررسی است؛ یکی فاصله گرفتن فیزیکی و دیگری فاصله گرفتن اقتصادی و برخورداری از امکانات است. فاصله فیزیکی میان مردم و کارگزاران به این معنا است که اگر کسی بخواهد با مسئولان ارتباط بگیرد عملاً باید از هفت‌خوان رستم بگذرد. متأسفانه گاهی مسئولان و کارگزاران ما ارتباط نزدیکی با مردم برقرار نمی‎کنند و طبیعی است که در چنین شرایطی مردم هم احساس «خودی بودن» نخواهند داشت. فاصله و شکاف میان مردم و مسئولان بواقع، یکی از جدی‎ترین دلایل تضعیف همبستگی ملی در یک جامعه است.
علت دیگر شکاف میان مردم و مسئولان به وضعیت اقتصادی معطوف است. از اساسی‎ترین اصول انقلاب اسلامی «عدالت» است و یکی از ابعاد عدالت نیز توزیع امکانات و فرصت‏ ها است. متأسفانه ما بعد از انقلاب اسلامی آنچنان که شایسته جامعه ما است در این زمینه کارنامه قابل ‏قبولی نداشته‏ ایم. این در حالی است که روز به روز باید عدالت در جامعه ما گسترش پیدا می‏ کرد اما آنچه در عمل اتفاق افتاد فاصله عمیق‎تر بین ثروتمندان و فقرا و فاصله گرفتن مسئولان با عامه مردم بود.
البته در زمینه فاصله فیزیکی و اقتصادی، استثناهایی هم وجود دارد، رهبر معظم انقلاب همواره کمترین فاصله را چه از نظر فیزیکی و چه از نظر اقتصادی با عامه مردم داشته‎اند. ایشان علاوه بر دیدارهای هفتگی با مردم در جریان زلزله کرمانشاه و بم برای ملاقات با زلزله‎زدگان به چادرهای آنان رفتند. این همان ارتباط نزدیک میان مسئولان و مردم است که امروز جامعه ما بشدت به آن نیاز دارد. که البته این نکته در کانون توجه دولت سیزدهم و کارگزاران و مدیران دولت سیزدهم قرار گرفته است و در همین چند ماه اخیر شاهد حضور مؤثر مدیران اجرایی کشور در میدان عمل
 بوده‎ایم.
فارغ از ارتباط فیزیکی، رهبر معظم انقلاب همچنین، از نظر مادی نیز همواره کوشیده‎اند تا زندگی‎شان را در سطح متوسط به پایین جامعه تنظیم کنند و از نظر اقتصادی فاصله‎ای با مردم نداشته باشند. اینها نکاتی است که مسئولان و کارگزاران باید بدان توجه داشته و از آنها درس بگیرند چراکه تنها در این صورت می‎توان به احیاء و ترمیم «اعتماد عمومی» پرداخت.
بنابراین، همبستگی ملی ما وابسته به دو اصل است؛ نخست، اصل صداقت و دیگری امانتداری. «مسئولیت» امانت مردم است؛ نمایندگان مجلس، شورای شهر، خبرگان، رئیس‎جمهور و... همگی امانتدار مردم هستند و باید مقتضای امانتداری را رعایت کنند و خود را خادم مردم بدانند. اگر تاریخ دفاع مقدس را مرور کنیم شاهد خواهیم بود که همین فاکتورها در جامعه آن زمان ما را به همبستگی ملی و انسجام اجتماعی رسانده بود و سبب شد که بتوانیم چنین با انگیزه از مرز و میهن خود در مقابل متجاوزان دفاع کنیم. به این اعتبار، اگر این فاکتورها را در جامعه امروزمان تقویت کنیم باز می‌توانیم از چالش‎های امروز جامعه بویژه بحران معیشتی که در قشری از جامعه قابل توجه است بخوبی گذر کنیم. بازگشت به ارزش‎های دفاع‏ مقدس، بازخوانی منش مدیریتی مسئولان در زمان دفاع مقدس و نگاه به نوع رابطه بین کارگزاران و مردم در آن زمان، می‎تواند باز ما را از گردنه‎های سخت امروز گذر دهد. بنابراین نباید از دستاورهای دفاع مقدس غافل شویم.