قداست یک انتخاب

دکتر سید سجاد ایزدهی
استاد فقه سیاسی و هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
یکی از نقاط عطف در دوران هشت ساله دفاع مقدس، سطح بالای وفاق و همدلی جمعی در جامعه ایرانی بود؛ تا آنجا که وجود این سطح از وفاق را می‎توان به‌عنوان یکی از دستاوردهای این دوران نیز به شمار آورد. پرسشی که در این فضا مطرح می‎شود، این است که تحقق وفاق ملی در شرایط جنگی چگونه محقق شد؟ در این خصوص می‎توان به پنج مؤلفه اشاره کرد:
در دوران هشت ساله دفاع مقدس، دشمن مشترک و مسائلی که این تهدید مشترک در جامعه ایجاد کرده بود، به دغدغه‌ای ملی بدل شد تا آنجا که نگرانی در خصوص آن به شکلی جمعی احساس می‎شد. واقعیت این است که در شرایط جنگی و بحرانی، شهروندان به ‎رغم اختلافات جناحی، فکری و... قاعدتاً دشمن مشترک را مقدم تلقی کرده، یک وفاق و همگرایی را حاصل و علیه دشمن اقدام می‎کنند.
به رغم بهره‎مندی جامعه ایرانی از اقوام و مذاهب گوناگون، این گوناگونی به‌هیچ وجه مانع وفاق ملی نشد. حس حمیت و غیرت، دفاع از وطن و ناموس و... موجب شد تا مردم با وجود مشکلاتی همچون کوپنی بودن اجناس، صف‎های متعدد، تحریم و... با هم وفاق کنند؛ چراکه بر این باور بودند که با ورود دشمن به کشور، نه تنها مشکلات‎شان حل نخواهد شد بلکه به شکل مضاعف‎تری با مشکلات دست به گریبان خواهند شد. بنابراین منطقاً، مردم به این فراست رسیدند که هزینه دفاع و مبارزه با دشمن بسیار کمتر از آن بود که دشمن بر سرنوشت، جان، مال و ناموس‎شان سیطره پیدا کند.
از دیگر مؤلفه‎های اثرگذار در تحکیم وفاق ملی در دوران جنگ تحمیلی، هویت دینی و مذهبی بود البته نقش و جایگاه سایر اقلیت‎های دینی و مذهبی در جریان دفاع مقدس و حضورشان در تمام دوران جنگ تحمیلی را نباید و نمی‎توان نادیده گرفت، اما فارغ از نقش اقلیت‎های دینی و مذهبی، وحدت دینی و مذهبی در جامعه ایرانی وفاق ملی را پررنگ‎تر و مستحکم‎تر کرد چراکه قضیه جنگ تنها، دفاع از کشور نبود بلکه مقوله جنگ «دفاع مقدس» تلقی شد که قداست آن به مبارزه حق علیه باطل برمی‎گشت؛ بدین معنا که باید برای حق و علیه باطل قیام کرد. علاوه بر اینکه انقلاب اسلامی، پیش فرض بود و این انقلاب برای توسعه معرفتی و فکری‏ اش اقتضا می‎کرد که منطق انقلاب اسلامی را به همه جای جهان تسری دهد.
طبیعتاً جبهه‎های ما، فارغ از اینکه مکانی برای جنگ  و حیثیت رزم و تجهیزات سلاح بر آن حاکم باشد، عمدتاً بر محوریت «معنویت»، «حقانیت» و «عبادت» متمرکز بود. لذا آنان که در زمان جنگ حضور داشتند، آن را جنگی عرفانی، عبادی و با محوریت حق می ‏دانستند. در واقع همین حقانیت و معنویت بود که همه مردم را به دور هم جمع می‎کرد، همان‌طور که باطل عده‎ای را به دور هم جمع می‎کند.
 نقش و تأثیر ولایت فقیه در وحدت رویه‎ای که در دوران دفاع مقدس تجربه کردیم، نیز بسیار قابل تأمل است. انقلاب اسلامی با این پیش‎فرض تأسیس شد که ادامه حاکمیت امام معصوم(ع) در عصر غیبت است. طبیعتاً، مردم با انقلاب اسلامی، حاکمیت جامعه را به دست فقیه جامع‎الشرایطی سپرده بودند بنابراین، اگر فقیه به‌عنوان امام جامعه حکم جهاد می‎کرد، مردم به‌خاطر اطاعت از اسلام و امام، اختلافات احتمالی را کنار گذاشته و همه به تبعیت از ایشان برمی‎خاستند.
انقلاب اسلامی پس از، از بین بردن نظام طاغوتی و اخراج شاه، طبیعتاً محوریت‎اش را بر مؤلفه‎ها و مفاهیم برآمده از انقلاب اسلامی قرار داد.
دشمن با غرض و با هدف مقابله با انقلاب اسلامی به کشور حمله کرد بنابراین همه کسانی که در فرایند انقلاب اسلامی شرکت داشتند و به آن رأی داده و با حضورشان حاکمیت جمهوری اسلامی را تضمین کرده بودند، خود را در بقای آن مسئول می‎دانستند و به همین دلیل در جریان جنگ علیه دشمن باهم متحد شدند.
آخرین و یکی از مهم‌ترین مؤلفه‎های اثرگذار در تحکیم وفاق ملی در دوران هشت ساله دفاع مقدس به نقش و تأثیر کاریزماتیک حضرت امام خمینی(ره) برمی‎گشت؛ ایشان از این توانایی برخوردار بودند که همه مردم را به دور خود جمع کنند تا آنجا که وقتی فرمان جنگ صادر کردند همه مردم فارغ از هر فرهنگ، قوم و زبانی فرمان ایشان را لبیک گفتند و به سوی جبهه‎های جنگ شتافتند تا از سرزمین‎شان دفاع کنند.
این 5 مؤلفه از جمله مهم‌ترین دلایلی بود که موجب شد ما سطح بالایی از وحدت رویه را در دوران دفاع مقدس تجربه کنیم؛ به تعبیری این 5 مؤلفه بستری شد تا تفرقه‎ها، تبدیل به وحدت شوند و همه مردم به‎رغم اختلافات جناحی، فکری، قومی، مذهبی و... به دور یک منطق جمع شوند و سرانجام هم یک پیروزی افتخار آفرین را رقم بزنند.
اما فارغ از برشمردن دلایل این وفاق و بررسی ریشه‎ها و زمینه‎های تحقق آن، این پرسش مطرح می‎شود که اساساً چقدر می‎توان از این دوران و تجربه‎های آن برای امروز جامعه ایرانی الگوبرداری کرد؟ چقدر آن ظرفیت‎ها هنوز هم در جامعه ایرانی وجود دارد؟
واقعیت این است که اگر در زمان جنگ تحمیلی، کاریزماتیک بودن امامِ امت سبب وفاق جامعه شد، آن ظرفیت، امروز هم وجود دارد، اگر مردم به‌خاطر انقلابی که رقم زدند و رأی ای که به حاکمیت نظام جمهوری اسلامی داده بودند، وفاق کردند، طبیعتاً برای تضمین آن مجدداً تلاش خواهند کرد، کما اینکه در راهپیمایی‎ها یا تشییع جنازه مرحوم شهید سردار قاسم سلیمانی این امر را
نشان دادند.
اگر ما بتوانیم آرمان‎های انقلاب اسلامی را همچنان زنده نگه داریم، یعنی «انقلابی علیه باطل»، طبیعتاً همه انسان‎های حق دور هم جمع خواهند شد. اگر در زمان جنگ، فرماندهان در کنار سربازان و نیروهای بسیجی به صورتی یکسان و غیرمتمایز در جبهه‎های نبرد قرار می‎گرفتند، امروز هم نه فقط فرماندهان که وزرا، رئیس‎جمهوری و سایر کارگزاران همه باید از بهره‎مندی‎های یکسانی برخوردار باشند، اگر این فضا اتفاق بیفتد و تبعیض‎ها از بین برود، مجدداً مردم احساس همدلی کرده و وفاق ملی ارتقا می‎یابد.
ضمن اینکه مردم ایران همواره به ناموس، مرز و کشورشان عرق داشته و دارند، هر دشمنی در هر قالبی اعم از جنگ نرم یا نظامی، مردم را مجدد در کنار هم قرار خواهد داد؛ چراکه هزینه دور هم جمع شدن و مقاومت کردن بسیار کمتر از، از دست دادن استقلال کشور و افتراق و جدایی است.
 واقعیت این است که مردم همواره نشان داده‎اند  از این فراست و آگاهی برخوردارند که باید در برابر هر دشمنی در هر قالبی مقابله کنند تا در نهایت بهره‎مندی بهتری را برای خودشان رقم بزنند.

نیم‌نگاه

دشمن با هدف مقابله با انقلاب اسلامی به کشور حمله کرد بنابراین همه کسانی که در فرایند انقلاب اسلامی شرکت داشتند و به آن رأی داده و با حضورشان حاکمیت جمهوری اسلامی را تضمین کرده بودند، خود را در بقای آن مسئول می‎دانستند و به همین دلیل در جریان جنگ علیه دشمن باهم متحد شدند. به رغم بهره‎مندی جامعه ایرانی از اقوام و مذاهب گوناگون، این گوناگونی به هیچ وجه مانع «وفاق ملی» در دوران دفاع مقدس نشد، چراکه قضیه جنگ تنها، دفاع از کشور نبود بلکه مقوله جنگ «دفاع مقدس» تلقی شد که قداست آن به مبارزه حق علیه باطل برمی‎گشت؛ بدین معنا که باید برای حق و علیه باطل قیام کرد. جبهه‎های ما، فارغ از اینکه مکانی برای جنگ باشد و حیثیت رزم و تجهیزات سلاح بر آن حاکم باشد، عمدتاً بر محوریت «معنویت»، «حقانیت» و «عبادت» متمرکز بود.