خاطرات یک دیپلمات

روایت گمشده

فاروق الشرع / وزیر خارجه سابق سوریه
مترجم: حسین جابری انصاری

تأمل اسد روی نامه امریکا
بیکر در سه جلسه جداگانه که حدود دوازده ساعت به درازا کشید، با رئیس‌جمهوری اسد ملاقات کرد. نامه «اطمینان بخش» امریکا، روش دعوت به کنفرانس صلح و نقش سازمان ملل متحد محورهای اصلی گفت‌و‌گوهای توانفرسا و گاه همراه با تنشی بود که میان دو طرف انجام شد. پیش‌نویس نامه ارائه شده از سوی امریکا، متنی «اطمینان بخش» و با فرمولی میان تعهدات شبیه «بیمه» و تعهدات الزام آور مستلزم ایفای نقش امریکا در تضمین تأکیدهای آمده در متن، تهیه شده بود. در ملاقات‌ها با بیکر، درباره این موضوع بحث‌های درازدامنی انجام دادیم و فشار آوردیم تا متن نامه «اطمینان بخش» امریکا نشانه‌های «تعهدآور» در خود داشته باشد. این موضوع رازگشای به درازا کشیدن و پیچیده شدن بحث‌ها با طرف امریکایی بود. بیکر در این ملاقات‌های طولانی، گاه درخواست توقف موقت نشست، یا آب میوه و قهوه می‌کرد، زیرا رئیس‌جمهوری اسد در ملاقات‌های خود هر چقدر به درازا می‌کشید، توجهی به پذیرایی از میهمان جز یک بار در آغاز ملاقات نداشت. از این‌رو میهمان ناچار می‌شد در ملاقات‌های بلند، شخصاً از رئیس‌جمهوری یا من، آب یا قهوه طلب کند.

نپذیرفتن گفت‌و‌گوهای چندجانبه
رئیس‌جمهوری اسد ملاحظات چندگانه‌ای درباره نامه «اطمینان بخش» امریکا ارائه کرد. این ملاحظات بررسی شده و زمان زیادی از ما برای آماده کردن گرفته بود. بارزترین ملاحظه، اعتراض گوهرین ما نسبت به برگزاری گفت‌و‌گوهای چندجانبه بود که لزوماً به معنای ورود به بحث عادی‌سازی روابط با اسرائیل به موازات روند مذاکرات بود. ما تأکید کردیم گفت‌و‌گوهای چندجانبه می‌بایست پس از پیشرفت روند صلح انجام شود، تا اسرائیل نتواند امتیازی مجانی در سطح همکاری اقتصادی منطقه‌ای به دست آورد، بی‌آنکه هیچ پرداختی در موضوع عقب‌نشینی از سرزمین‌های اشغالی داشته باشد. از این‌رو موضع ما آشکارا و به‌صورت نهایی، نپذیرفتن مشارکت در گفت‌و‌گو‌های چند جانبه پیش از قطعی شدن پیشرفت محتوایی در روند مذاکرات بود. بیکر کوشید با سپردن مسأله گفت‌و‌گوهای چندجانبه به انتخاب طرف‌های شرکت کننده در کنفرانس، به نوعی به این ملاحظه سوریه پاسخ مثبت دهد، اما رئیس‌جمهوری اسد آن را به «میدان مین» توصیف و اصرار کرد در دعوت برای حضور در کنفرانس به گفت‌و‌گوهای چندجانبه پرداخته نشود. بیکر اگر چه این موضوع را به‌هیچ وجه نمی‌پسندید اما به اکراه آن را پذیرفت، با اطمینان از اینکه برخی کشورهای عربی قطعاً در گفت‌و‌گو‌های چند جانبه شرکت خواهند کرد حتی اگر دعوتنامه رسمی کنفرانس، به آن نپرداخته باشد.

مسأله قدس و خشم بیکر
تنش اصلی در گفت‌و‌گو‌های بیکر با اسد درباره مسأله قدس روی داد. ما مسأله قدس را مرتبط با همه عرب‌ها و نه یک روند ویژه، تنها متعلق به فلسطینی‌ها می‌دانستیم و تأکید کردیم متن تضمین نامه امریکا می‌بایست تعدیل شده و آشکارا بر توقف شهرک نشینی در قدس و همچنین گستره ندادن به شهرداری قدس به نحوی که دربرگیرنده قدس شرقی باشد، تأکید کند. بیکر با ملاحظات ما موافقت کرد، اما دنیس راس از جای خود بلند شد و از پشت میز مذاکرات خود را به بیکر رساند و چیزی در گوش او زمزمه کرد. بیکر به ناگاه از رئیس‌جمهوری خواست با تیم همراه خود، جلسه‌ای جداگانه داشته باشد. رئیس‌جمهوری موافقت کرد و هیأت امریکا به اتاق کناری رفتند. بیکر کمی بعد به میز مذاکره بازگشت و با دگرگونی عمیقی در موضع خود گفت با درخواست سوریه درباره قدس مشکل دارد. رئیس‌جمهوری بار دیگر و با نادیده گرفتن خلوت گزینی دنیس راس با بیکر، موضوع قدس را مطرح کرد. بیکر با سخنان اسد مخالفت کرد و مجادله میان او و رئیس‌جمهوری بالا گرفت و به جاهای باریک کشید. اسد ناخشنودی خود را از دگرگونی شتابان موضع بیکر بیان کرد و آن را به معنای بازگشت گفت‌و‌گو به نقطه صفر یا حتی زیر صفر دانست. بیکر نیز با احساس اهانت از اینکه رئیس‌جمهوری اسد به ملاقات پایان داده و مایل به ادامه گفت‌و‌گو نیست، بلافاصله منفعل شد و با خشم گفت این موضوع به اسرائیل اجازه می‌دهد در برابر برگزاری کنفرانس صلح سنگ‌اندازی کند. سپس بیکر با اعلام اینکه دیگر نمی‌تواند تحمل کند، شروع به جمع کردن برگه‌ها و پرونده‌های خود از روی میز کرد و بلند شد و ایستاد، در حالی که جملاتی بلند و آشفته و نامفهوم زمزمه می‌کرد.