شگفتی‌آفرینی آکادمی سوئد این مرتبه به‌دوراز حاشیه‌سازی‌های سابق!

مریم شهبازی
خبرنگار
برگزارکنندگان جایزه ادبی نوبل بازهم شگفتی‌ساز شدند و نویسنده‌ای سیاهپوست را به‌عنوان برگزیده 2021 معرفی کردند. این دومین مرتبه‌ای است که در تاریخ برپایی این رویداد جهانی ادبیات، شاهد گذر فهرست برگزیدگان از میان آفریقا هستیم؛ «عبدالرزاق گورنا» نویسنده 73 ساله تانزانیایی موفق به کسب عنوان برنده صد و نوزدهمین جایزه نوبل ادبیات شده است.
 انتخاب نویسنده‌ای دغدغه‌مند درباره پناهندگان
طی سال‌های گذشته، آکادمی نوبل دوران پرحاشیه‌ای را پشت سر گذاشت، ماجراهایی که از انتخاب باب دیلن، خواننده و ترانه‌سرای امریکایی آغاز شد و نه تنها اهالی ادبیات جهان، حتی خود او را تعجب‌زده کرد که برچه مبنایی در حوزه ادبیات انتخاب شده! حاشیه‌های این انتخاب تا آنجا اوج گرفت که دیلن تأکید کرد از دریافت جایزه سربازمی زند، هرچند که درنهایت نتوانست از دریافت این مدال صرف‌نظر کند.
البته انتخاب باب دیلن هم چندان از سوی آکادمی نوبل عجیب نبود، اعضای این جایزه از همان سال‌های ابتدایی به انتخاب‌های گاه عجیب و شگفتی‌ساز خود مشهور هستند. بویژه که سایه سیاست هم بر سر انتخاب‌های آنان سنگینی بحث‌برانگیزی دارد. بااین‌حال آنچه بیش از همه آکادمی نوبل را تا به امروز زیرسؤال برده، انتخاب‌های چند سال اخیر، همچون برگزیده شدن «پیتر هاندکه» اتریشی که او را از مدافعان عاملان کشتار «سربرنیتسا» می‌دانند و البته از همه این حاشیه‌ها مهم‌تر ماجرای رسوایی‌ اخلاقی داوران این جایزه است که درنهایت به توقفی یک‌ساله در اعلام نویسنده برگزیده انجامید.
این آکادمی سوئدی دلیل انتخاب «عبدالرزاق گورنا» را به سبب «نفوذ سازش‌ناپذیر و دلسوزانه او در تأثیرات استعمار و سرنوشت پناهندگان در شکاف میان فرهنگ‌ها و قاره‌ها» عنوان کرده است. به نظر می‌رسد آکادمی این مرتبه به‌دنبال انتخابی معقول‌‌تر و دوری گزیدن از حاشیه‌های سابق بوده است. درباره انعکاس اظهارنظرهای جهانی در این رابطه قدری زود است اما حداقل در عرصه داخلی خودمان که این نویسنده آفریقایی نامی آشنا نیست و اغلب از این گفته‌اند که او را نمی‌شناسند، اما درنهایت بابت دلیل آکادمی برای انتخاب مذکور اظهار امیدواری کرده‌اند و گفته‌اند که جای خوشحالی است که این مرتبه سراغ کسی رفته‌اند که توجه به مسائل پناهندگان، مضمون آثارش را تشکیل می‌دهد.
 درنتیجه این انتخاب بعد از 35 سال، «عبدالرزاق گورنا» به‌عنوان دومین نویسنده سیاهپوست آفریقایی موفق به راهیابی به فهرست برندگان این جایزه در صد و نوزدهمین دوره برگزاری‌اش شده است. پیش از او «وله سوینکا» نویسنده اهل کشور نیجریه موفق شده بود در سال ۱۹۸۶ به‌عنوان نخستین آفریقایی‌تبار سیاهپوست این مدال را دریافت کند. در فهرست برگزیدگان نوبل چند نویسنده آفریقایی دیگر هم هستند که البته همگی سفیدپوست هستند.
انتخابی که برگزیده‌اش را شگفت زده کرد
اما جالب است که قدری هم از واکنش «عبدالرزاق گورنا» بخوانید که گویا خودش هم از این انتخاب شگفت‌زده شده است. از آکادمی وقتی با او تماس گرفته‌اند که در آشپزخانه بوده، آن‌قدر از گفته‌های آن‌سوی خط شگفت‌زده می‌شود که آن تماس را در حد یک شوخی می‌پندارد. آنچنان‌که در دومین تماسی که از آکادمی با او می‌گیرند این‌طور می‌گوید: «فکر کردم که یک شوخی است. واقعاً این‌طور فکر کردم. چون گمانه‌زنی‌ها از چند هفته یا گاهی اوقات از چند ماه قبل درباره برنده صورت می‌گیرد بنابراین برنده شدنم چیزی نبود که اصلاً به آن فکر کنم. من فقط به این فکر می‌کردم که یعنی چه کسی برنده این جایزه می‌شود.» البته این تنها یکی دو سطر از ترجمه گفت‌وگویی است که ترجمه کامل آن در ایسنا آمده است.
آن‌طور که این نویسنده در خبرگزاری‌ها معرفی‌شده، «عبدالرزاق گورنا» 73 ساله هم‌اکنون در بریتانیا زندگی می‌کند. از این نویسنده تاکنون ۱۰ رمان و یک مجموعه داستان کوتاه منتشرشده است. رمان «بهشت» از مهم‌ترین آثار او به شمار می‌آید که در سال ۱۹۹۴ به فهرست جایزه «بوکر» راه‌یافته بود. «گریز» (۲۰۰۵) و «کنار دریا» (۲۰۰۱) هم دو رمان معروف دیگر این نویسنده است که پیش‌تر هر دو به جمع نامزدهای اولیه جایزه «بوکر» راه‌یافته بودند. همچنین «زندگی پس از مرگ» (۲۰۲۰) آخرین رمان «گورنا» است که به جمع نامزدهای نهایی جایزه «جورج اورول» راه‌یافته بود.
مضامین مرتبط با پناهندگی در بسیاری از آثار این نویسنده به چشم می‌خورد. «گورنا» نویسندگی را از سن ۲۱ سالگی و در بریتانیا آغاز کرد و با اینکه «سواحیلی» زبان‌ مادری‌اش است اما از سال‌ها قبل انگلیسی را به‌عنوان زبان نوشته‌های خود انتخاب کرده است. حالا او باید در انتظار دریافت جایزه ۱۰ میلیون کرونی، معادل ۸۴۰هزار پوند باشد، جایزه‌ای که طبق وصیت «آلفرد نوبل» به نویسنده‌ای تعلق می‌گیرد که درزمینه ادبیات ، برجسته‌ترین مجموعه‌آثار را در جهتی آرمانی یا ایده‌آل خلق کرده باشد.