بشارت و انذار

  اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
مژده و بیم دادن از ارکان اصلی دعوت تمام انبیا و مبلغان بوده و پیامبر اسلام(ص) این شیوه را برای مخاطب‌های گوناگون در قالب‌های مختلف به اجرا درآورده است.
بسیاری از اقدامات تبلیغی پیامبرخاتم(ص) را می‌توان در جهت مژده و هشدار دانست که در بسیاری از موارد این شیوه را در کنار دیگر شیوه‌ها به‌خوبی اتخاذ نموده و نتیجه گرفته است. نکته مهم اینجاست که ترکیب این شیوه با شیوه‌های دیگر هرچه مناسب‌تر و با احوال مخاطب هماهنگ‌تر باشد، بازدهی اقدامات تبلیغی افزون‌تر خواهد بود. از آنجا که پیامبراکرم(ص) کار تبشیر و انذار را با راهنمایی قرآن به انجام می‌رساند و نمونه‌های آن در قرآن بسیار به چشم می‌خورد، به برخی از آیات مرتبط که پیامبراسلام(ص) به‌عنوان مژده و بیم برای مردم بیان فرموده اشاره می‌شود.
در نخستین مرحله دعوت که خواندن به اصل مسلمانی بود، پیامبراسلام(ص) از بشارت‌های مؤثری استفاده نموده، مژده به نعیم اخروی و بشارت به سعادت دنیوی هر دو در دعوت حکیمانه پیامبراکرم(ص) بسیار دیده می‌شود. نمونه‌هایی از بشارت به نعیم اخروی چنین اند؛ نخستین و مهم‌ترین بشارت پیامبرگرامی اسلام(ص) این جمله مشهور و شعار بزرگ بود؛ «بگویید معبودی جز‌الله نیست تا رستگار شوید» و در جای دیگر می‌فرماید: «و هر کس به خدا ایمان آورده و کار شایسته‌ای کرده باشد، بدی‌هایش را از او سترده و او را در بهشت‌هایی که از زیر (درختان) آن جویبارها روان است درآورد. در آنجا بمانند، این است همان کامیابی بزرگ (تغابن آیه۹) همچنین می‌فرماید: به کسانی که کفر ورزیدند بگو اگر بازایستند، آنچه گذشته است برایشان آمرزیده می‌شود (انفال آیه۳۸) و از جمله نتایج دنیوی که برای ایمان به‌عنوان تشویق بیان شده است، خلافت زمین، امنیت کامل و تمکن دینی و دنیوی است: خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین (خود) قرار دهد. همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین قرار داد و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیم‌شان را به ایمنی مبدل گرداند.» (نور آیه۵۵)
 انذار از شرک
همچنین مبلغان الهی همواره بیم دادن و آگاهاندن مخاطبان نسبت به عاقبت و فرجام بد بی‌ایمانی را در دستور کار دعوت خویش داشته‌اند. به‌طوری که گاهی خود را تنها با عنوان نذیر یا منذر معرفی می‌کنند. «ان انا الا نذیرمبین» در انذار، عنصر آگاهی و هشدار نقش اصلی را دارد، چرا که تخویف و ترساندن صرف، نه در‌شأن انبیا و نه به تنهایی مفید فایده است بلکه بیان کننده وعده و وعیدهای غیرقابل تغییری است که تحقق خواهد یافت و این آگاهی می‌تواند باعث نگرانی، خوف از سرانجام کار و در نتیجه ایمان به پیامبر شود. نمونه‌هایی از انذار به عذاب اخروی و دنیوی چنین اند؛
- در بیان عذاب اخروی: «هرکس به خدا شرک ورزد قطعاً خدا بهشت را بر او حرام ساخته و جایگاهش آتش است.» (مائده آیه ۷۲)
همچنین می‌گوید: «بگو؛ در حقیقت کسانی که بر خدا دروغ می‌بندند رستگار نمی‌شوند.» (یونس آیه ۶۹)
- و در بیان عذاب دنیوی می‌فرماید: «بگو؛ او تواناست که از بالای سرتان یا از زیر پاهایتان عذابی بر شما بفرستد، یا شما را گروه گروه به هم اندازد (دچار تفرقه سازد).» (انعام، آیه ۶۵)
تشویق مسلمانان به ایمان و عمل صالح
از جلوه‌های مهم شیوه بشارت وانذار، تشویق مؤمنانی است که مرحله نخستین دعوت را پذیرفته و به جرگه مسلمانی پیوسته‌اند و اکنون نیازمند ارشاد و ترغیب بیشتر در جهت تعمیق ایمان و عمل صالح هستند. شاید بتوان گفت این شیوه در سلوک تبلیغی رسول اکرم(ص) مهم‌ترین جایگاه را داشته است. چه او همیشه در مرحله اول با تشویق و ترغیب برای ارشاد، تغییر و تحول در افراد و توسعه حاکمیت روحیه اسلامی در رفتارهای فردی و جمعی داشته است. این شیوه نیز گاه با تبیین نتایج اخروی و گاه با نتایج دنیوی همراه بوده است.