روایت گمشده

فاروق الشرع / وزیر خارجه سابق سوریه
مترجم: حسین جابری انصاری

آخرین دیدارهای پیش از توافقنامه اسلو

این یادداشت - سند دربرگیرنده این موضوع بود که «نهایی‌سازی طرح توافق صلح میان سوریه و اسرائیل با رسیدن کشورهای عربی شرکت کننده در روند صلح (لبنان و اردن) به توافقات صلح مشابه و رسیدن فلسطینی‌ها به امضای توافق آغاز مرحله انتقالی» مرتبط است. این سند که راهنمای کاری هیأت ما در روند مذاکرات بود، همچنین فرمول «تحقق اصل فراگیری صلح عادلانه و همه‌جانبه» را به این شکل مشخص می‌کرد: «این مرحله هنگامی به پایان خود خواهد رسید که واپسین طرف عربی شرکت کننده در روند صلح (فلسطینی‌ها) به وضعیت پایانی برسد که پاسخگوی حقوق مشروع آنها در اجرای دو قطعنامه ۲۴۲ و ۳۳۸، و اصول روند صلح در پرتو نامه تأکیدات امریکا باشد. این رویداد- در صورت انجام - بی تردید پیامد واقع‌گرایانه و موفقیت روند صلح فراگیری خواهد بود که در پایان سال ۱۹۹۱ در مادرید آغاز شد و ما توانستیم آن را برخلاف تمایل شامیر، از نو بنا کنیم.» بدین گونه موضع مذاکراتی ما آشکارا دربرگیرنده ارتباط رسیدن به هر فرمولی از توافق سوریه و اسرائیل با رسیدن هیأت‌های عربی دیگر به امضای توافقنامه‌های مشابه و رسیدن هیأت فلسطینی به امضای توافق آغاز مرحله انتقالی و ارتباط روند صلح فراگیر با ورود فلسطینی‌ها به مرحله «وضعیت پایانی» بود. این سند نزد سوریه محفوظ و البته همان زمان به هیأت‌های عربی و هیأت فلسطینی مذاکره کننده در واشنگتن و رهبری آنها در تونس نیز ارائه شده است.

 بازی با روندهای مذاکراتی
نتیجه طبیعی مواضع سرسختانه و دارای پیچیدگی برنامه‌ریزی شده اسرائیل، پناه آوردن رابین به بازی با روندهای مذاکراتی و جداکردن عملی آنها از یکدیگر بود. در حالی که هیأت ما با شدت به راه حل فراگیر، و رسیدن به توافقنامه‌های مشابه میان هیأت‌های عربی و اسرائیل، پایبند بود و هر پیشرفت سوری در فرمول صلح و مراحل آن را با پیشرفت در روند فلسطینی مذاکرات مرتبط می‌دانست، اسرائیلی‌ها در حقیقت مشغول تنیدن توافقنامه اسلو بودند که روند پنهانی آن از چند ماه پیش آغاز شده و در تاریخ ۱۳ سپتامبر ۱۹۹۳ در جشنی در برابر کاخ سفید رونمایی شد که همه جهانیان آن را شاید بیش از یک بار دیدند؛ توافقی که در نتیجه آن اسرائیل گویی خود را از حل مسأله فلسطین مبرا کرده و مسئولیت آن را بر گردن سازمان آزادیبخش می‌انداخت. تا آن زمان، مطالب زیادی درباره تماس‌های پنهانی فلسطینی- اسرائیلی شنیده بودیم، اما از چیستی توافقات آگاه نبودیم. تردید دارم امریکایی‌ها نیز که از توافق اسلو حمایت کردند از پیش در جریان جزئیات توافقات قرار گرفته باشند. این تنها اسرائیلی‌ها (رابین و حلقه تنگ پیرامونی او) بودند که از آغاز و پایان این توافق آگاهی داشتند. پس از درز خبر توافق در روزنامه‌ها، در ۲۸ اوت ۱۹۹۳ - دو هفته پیش از توافق اسلو - کنفرانس مشترک مطبوعاتی وزرای خارجه فلسطین و کشورهای همجوار آن در بیروت برگزار شد. یکی از روزنامه‌نگاران از فاروق قدومی [وزیر خارجه دولت در تبعید و] رئیس دایره سیاسی سازمان آزادیبخش فلسطین درباره شایعات و اخبار درز یافته از این توافق و بویژه تأکید پرز بر وجود آن، پرسید و ابواللطف کلیت و جزئیات این اخبار را تکذیب و وزیر خارجه اسرائیل را متهم به این کرد که بزرگ‌ترین دروغگوی جهان است. شرمساری قدومی و خشم آشکار او در کنفرانس مطبوعاتی در درجه نخست متوجه عرفات- و نه پرز- بود، زیرا قدومی که رئیس دایره سیاسی سازمان آزادیبخش فلسطین بود، هیچ اطلاعی از توافق نداشت و عرفات جریان مذاکرات اسلو را به طور کامل از او و حیدر عبدالشافی و هیأت مذاکراتی فلسطین در واشنگتن پنهان کرده بود. این امر منجر به تردیدها و جدایی‌های بیشتری در صحنه فلسطین شد و تأکیدی بر روش تک روانه عرفات بود. هنگام حضورم در نیویورک در واپسین روزهای ماه سپتامبر همان سال، برای ایراد سخنرانی سوریه در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پس از ملاقات با کریستوفر وزیر خارجه امریکا، از شماری از مسئولان بزرگ امور خاورمیانه امریکا- از جمله ادوارد جرجیان، دنیس راس و مارتین ایندیک - پرسیدم آیا از مذاکرات پنهانی جاری در نروژ در بهار و تابستان ۱۹۹۳ میان احمد قریع (ابوعلاء) با پیگیری و نظارت محمود عباس (ابومازن) و هیأت اسرائیلی برای هفته‌ها و ماه‌ها آگاه بوده‌اند؟ همگی پاسخ دادند، خیر. هنگامی که پرسش خود را تکرار و تعجبم را از پاسخ آنها ابراز و اعلام کردم محال است این ملاقات‌ها از ایالات متحده پنهان نگاه داشته شده باشد، ایندیک پاسخ داد هیأت‌های مختلفی از اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها در حال انجام مذاکرات رسمی و غیررسمی پنهانی در شماری از پایتخت‌های اروپایی بودند و ما نمی‌دانستیم کدام یک از آنها به نتیجه خواهد رسید، اما در عمل «دیدارهای اسلو از میان همه این دیدارها به نتیجه رسید». راس از این توضیحات ایندیک خوشش نیامد که برای جرجیان نیز غافلگیر کننده بود.