پل زدن از تنش به همکاری سیاسی و اقتصادی

«شاهین مصطفی‌اف»، معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان روز گذشته به همراه یک هیأت بلندپایه اقتصادی به ایران سفر کرد و در دیدار با مقام‌های دیپلماتیک و اقتصادی کشور گفت‌و‌گوهای مهمی را از سر گذراند. حضور «شاهین مصطفی‌اف» در ایران در شرایطی صورت گرفته است که تهران و باکو طی هفته‌ها و ماه‌های اخیر زیر سایه بحرانی که میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ بروز یافته با مشکلاتی رو‌به‌رو شده بودند. این بحران پس از آن رخ داد که جمهوری آذربایجان با پیشروی نظامی تا عمق ۱۰ کیلومتری خاک ارمنستان، آتش‌بس ۹ نوامبر ۲۰۲۰ میلادی با ارمنستان را زیر پا گذاشت. اقدامی که سبب می‌شد راه مواصلاتی تهران و ایروان به عنوان بخشی از کریدور شمال – جنوب قطع شود.
این در حالی بود که ارمنستان در آخرین توافق آتش‌بس قره‌باغ، پذیرفته بود که مسیرهای بسته حمل ‌و نقل بین بخش غربی جمهوری آذربایجان با نخجوان را باز کند و حال آنکه در این موافقتنامه به ایجاد یک کریدور در امتداد مرز ارمنستان با ایران که باعث حذف مرز و محروم‌ شدن ایران از دسترسی به مسیر ترانزیتی ارمنستان شود، اشاره‌ای نشده بود.
از این‌رو گرچه بروز تنش اخیر از سوی جمهوری آذربایجان در گام نخست، ایجاد یک تنگنای ژئوپلیتیک را برای ارمنستان دنبال می‌کرد اما می‌توانست پیامدهای خسارت‌باری هم برای ایران به دنبال داشته باشد. این اقدام باکو برای ایرانی که هدف کاستن از تنش‌ها در قفقاز و صلح و ثبات بین دو همسایه شمالی خود را جست‌و‌جو می‌کرد به اندازه‌ای اهمیت داشت که برای جلوگیری از افزایش تنش‌ها و همچنین ممانعت از تحت تأثیر قرار گرفتن امنیت و منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی‌اش تحرکات دیپلماتیک خود را آغاز کند و با مقام‌های دو سوی این بحران به گفت‌و‌گو و رایزنی بپردازد.
در پی همین تحرکات دیپلماتیک تهران که با هشدار نسبت به عواقب هرگونه تلاش برای تغییر مرزهای بین‌المللی همراه بود، رابطه ایران و آذربایجان با انجام اقداماتی از سوی این کشور از جمله آزادسازی دو راننده ایرانی و همچنین ارسال پیام‌های دوستانه رو به بهبودی گذاشت.
آنچه پیدا بود اینکه پیام‌های پیدا و پنهان تهران مبنی بر ایستادگی بر موضع خود مبنی بر عدم تغییر در مرزهای شمالی بر خلاف توافقات از پیش صورت گرفته بخوبی در پایتخت جمهوری آذربایجان شنیده شد. در خلال همین تلاش‌ها هم مکانیزم مذاکرات 3+3، شامل سه کشور جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان در منطقه قفقاز جنوبی و از سوی دیگر ایران، روسیه و ترکیه، به عنوان همسایه‌های نزدیک این کشورها در دستور کار قرار گرفت و ایران هم از پیگیری این رویکرد استقبال کرد.
این‌چنین بود که «جیحون بایرامف»، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان هم در آخرین گفت‌و‌گوی تلفنی‌اش با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه با استقبال از گام‌های مثبت دو کشور برای حل و فصل سوء‌تفاهمات، آزادی دو راننده ایرانی و دستور نهادهای ذی‌ربط در ایران درخصوص قوانین تردد مرزی را پیامی از سوی دو طرف در جهت حل سوء‌تفاهمات خواند.
شاید یکی از مهم‌ترین وجوه بحران قفقاز جنوبی را باید در پیامدهای امنیتی آن برای ایران جست‌و‌جو کرد. مقام‌های کشورمان در سال‌های گذشته به فراخور فراز و فرودهای رابطه باکو و رژیم صهیونیستی نسبت به نفوذ و همنشینی این رژیم به جمهوری آذربایجان هشدار داده‌اند. حضوری که به تدریج با هدف ایجاد بحران علیه ایران و افزایش ناامنی در مرزهای شمالی کشورمان صورت گرفته است. هشدارهای تهران در کنار برگزاری رزمایش در نزدیکی مرزهای مشترک با جمهوری آذربایجان در پی اوج‌گیری بحران اخیر قفقاز نشان از هوشیاری تهران نسبت به تهدیدات آشکار و پنهان امنیتی داشت و از آن حکایت می‌کرد که در پاسخگویی به این تهدیدات هیچ تعارفی حتی با همسایگان نزدیک خود ندارد.
از سویی نباید از این واقعیت غافل شد که آنچه برای ایران بیش از هر خواسته دیگری در منطقه حائز اهمیت است، توجه به اهمیت خروج امریکا از منطقه و مدیریت تنش‌های برآمده از این راهبرد بلندمدت است که به‌تدریج در حال عملی شدن در صحنه واقعیات میدانی منطقه است؛ امری که به فهم ایران می‌تواند دورنمای روشنی از یک همکاری درون منطقه‌ای را با مشارکت همه بازیگران بزرگ و کوچک از یک سو در خاورمیانه پرآشوب و از سوی دیگر در کشورهای حوزه آسیا به وجود آورد. قابل انتظار است که این همکاری‌ها فارغ از اختلاف نظر و سویه‌های متعدد نخواهد بود اما آنچه پیداست اینکه تهران در درجه نخست برای شکل‌گیری چنین همکاری‌های سطح بالایی رویکرد دیپلماتیک را دنبال خواهد کرد و جز در مواقع ضرورت، بر آمادگی خود در مواجهه غیر دیپلماتیک با رویدادهای تنش‌آمیز هم حساب خواهد کرد.
اهداف اقتصادی
همه اینها در حالی است که کشورهای حوزه آسیای میانه و قفقاز جنوبی و بویژه جمهوری آذربایجان همواره یکی از حوزه‌های دارای اهمیت در سیاست خارجی ایران بوده‌اند.
علاوه بر گزاره‌های مشترک در روند رابطه سیاسی تهران و باکو، وجود قرابت‌های مشترک فرهنگی و اقتصادی نیز سبب شده تهران با طرح‌ریزی همکاری‌های مشترک اقتصادی جدیدی که مهم‌ترین‌شان در ایجاد کریدورهای حمل و نقل تجلی می‌یابد، به روند همکاری خود با همسایه شمالی‌اش ابعاد گسترده‌تری ببخشد. نمود عینی و درست اوج‌گیری این سیاست در دولت سیزدهم در سفر اخیر معاون نخست‌وزیر آذربایجان به تهران نشان داده شده است. یعنی زمانی که این مقام بلندپایه باکو به‌رغم بروز مشکلات در مناسبات دیپلماتیک اخیر، یک هیأت بزرگ اقتصادی را با خود به تهران آورده تا مشخص شود کشورهای قفقاز و در رأس آنها جمهوری آذربایجان با فراغ بال بیشتری از توسعه روابط خود با ایران استقبال می‌کنند؛ استقبالی که بی‌تردید زیر سایه سیاست دولت سیزدهم مبنی بر تلاش برای تحکیم و توسعه روابط، تسهیل مناسبات تجاری، توسعه ارتباطات بین بانکی و نیز امضای موافقتنامه‌هایی برای گسترش روابط در بخش‌های تجاری، کشاورزی، کشت فراسرزمینی، خدمات فنی و مهندسی، ساخت نیروگاه و سد، فرهنگی و علمی و دانشگاهی دنبال می‌شود.

بــــرش

دیدار «شاهین مصطفی‌اف» و حسین امیرعبداللهیان
آغاز فصل نوین مناسبات اقتصادی تهران و «باکو»

«شاهین مصطفی اف» معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان و رئیس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی این کشورعصر دیروز با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان دیدار کرد. به گزارش «ایران»، امیرعبداللهیان در این دیدار با ابراز خرسندی از روند رو به گسترش مناسبات تجاری فیمابین و پیوندهای عمیق دو ملت، آزادسازی اراضی جمهوری آذربایجان را زمینه‌ساز آغاز فصل نوین در مناسبات اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان خواند. وزیر خارجه کشورمان همچنین بر لزوم بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی دو‌کشور در حوزه‌های تجارت، حمل و نقل، انرژی و گردشگری تأکید کرد. امیرعبداللهیان همچنین به توانمندی‌های جمهوری اسلامی ایران اشاره و آمادگی شرکت‌های ایرانی برای مشارکت در بازسازی مناطق تازه آزاد شده را اعلام کرد.
معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان نیز در این دیدار با ابراز خرسندی از دیدارهای سازنده خود با وزرای نفت و راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران، از نزدیک بودن دو کشور به توافقات تاریخی در حوزه‌های نفت، گاز و حمل و نقل خبر داد. «شاهین مصطفی‌اف» با اشاره به افزایش مبادلات تجاری دو کشور از ابتدای سال ۲۰۲۱، افزایش ۲۲ درصدی مبادلات تجاری در دوران پاندمی کرونا را نشانگر مناسبات دوستانه و ظرفیت‌های اقتصادی دو کشور برشمرد.   جواد اوجی، وزیر نفت هم در اظهاراتی پس از دیدار با این مقام جمهوری آذربایجان خبر داد که درباره قرارداد گازی ایران با آذربایجان بخصوص در بحث سوآپ گاز از کشورهای همسایه از جمله ترکمنستان به کشور آذربایجان توافقات خوبی صورت گرفت، همچنین توافقات خوبی درباره قرارداد سوآپ گازی به نخجوان نیز انجام شد.