تقریباً هیچ!

گروه سیاسی/ شکست دست‌کم سه تلاش برای قراردادن ماهواره‌های ایرانی در مدار زمین در فاصله سال‌های 1392 تا 1400، معنایی جز این ندارد که دستاوردهای دولت‌های یازدهم و دوازدهم در زمینه فضایی «تقریباً هیچ» و چه بسا «کاملاً هیچ» بوده است.
در این میان، اگر در سال 99 ماهواره نظامی «نور» سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با موفقیت در فضا قرار نمی‌گرفت، چه بسا می‌توان گفت آنچه در 8 سال گذشته رخ داد، تعطیلی کامل صنعت فضایی کشور بوده است. یکی از شواهد این تعطیلی، توقف برگزاری نشست‌های شورای عالی فضایی کشور با حضور رؤسای جمهور است، جلسه‌ای که پس از وقفه‌ای 10 ساله، روز گذشته با حضور آیت‌الله رئیسی برگزار شد.
همان‌طور که مرتضی براری، رئیس سازمان فضایی به «ایرنا» گفت «قرار شد این جلسات به صورت مستمر برگزار شوند تا بتوانیم به نتایج خوبی دست پیدا کنیم و محورهایی که در این جلسه مشخص شد را به نتیجه برسانیم.»
محورهای مورد اشاره مرتضی براری که در جلسه شورای عالی فضایی مورد تأکید قرار گرفت، از این قرار است: شتاب بخشی به برنامه‌های فضایی کشور، با این هدف که ایران به مدار لئو یعنی در ارتفاع ۵۰۰ تا هزار کیلومتری دست یابد، دیگری دستیابی به مدار ۳۶ هزار کیلومتری است، اولویت بعدی، کاربردی کردن صنعت فضایی در کشور و استفاده از ظرفیت بخش خصوصی و استارتاپ‌ها در توسعه فضایی کشور و در نهایت برقراری دیپلماسی فضایی.
نکته اینجا است که هدفگذاری‌های این جلسه، مطابق اسناد بالادستی است که در زمینه فعالیت‌های فضایی کشور ترسیم شده بود، اسنادی که دولت‌های یازدهم و دوازدهم انگیزه و علاقه‌ای برای تحقق به آن از خود نشان ندادند. ناظران و تحلیلگران داخلی سه دلیل و نشانه عمده را برای بی‌توجهی دولت وقت به این صنعت راهبردی برمی شمارند؛ تضعیف سازمانی و ساختار اداری و اجرایی فضایی کشور، تخصیص ندادن بودجه‌های لازم برای صنعتی که می‌توان پیشران سایر حوزه‌های خدماتی، علمی و حتی نظامی کشور شود و درنهایت، قرارگرفتن در چرخه یک دیپلماسی نانوشته با طرف‌های غربی که طی آن، تلاش می‌شد تا کندکردن حرکت شتاب‌آمیز فضایی ایران، به اصطلاح مانع بهانه تراشی‌های طرف‌های غربی شود.
درباره رویکرد اخیر، یعنی تعریف صنعت فضایی کشور به عنوان یک موضوع سیاست خارجی، دو اتفاق قابل توجه است. یکی گزارشی است که روستا آزاد، رئیس سابق دانشگاه صنعتی شریف ارائه داد که طی آن ماهواره «شریف صدر» به رغم قرارگرفتن روی موشک ماهواره بر و آماده شدن برای پرتاب، پس از هشدار امریکایی‌ها، دوباره به آشیانه برگشت.» به گفته روستا آزاد، حتی نامه و گلایه او به ریاست جمهوری هم بی‌نتیجه بود و حتی این واکنش را در پی داشت که «به شما ارتباطی ندارد.»
از سوی دیگر، وقتی که شرکت ایتالیایی از پس دادن ماهواره مصباح به ایران، آن هم به بهانه‌های واهی تحریم خودداری کرد، مسئولان وزارت ارتباطات در دولت دوازدهم این استدلال را پذیرفته و از تلاش‌ها برای بازپس‌گیری ماهواره‌ای که همه تست‌ها و آزمون‌ها را طی کرده بود، خودداری کردند، هرچند پس از لغو تحریم‌ها نیز این ماهواره به بهانه‌های دیگری به ایران بازنگشت و کسی هم در دولت انگیزه‌ای برای بازپس‌گیری این ماهواره نداشت.
به هر رو، اینکه امروز حدود 10 ماهواره طراحی شده از سوی دانشمندان و دانشگاه‌های مختلف کشور در نوبت پرتاب به فضا قرار دارند، چیزی جز بیان این واقعیت نیست که صنعت فضایی کشور جزو علاقه‌مندی‌های دولت‌های یازدهم و دوازدهم نبود، آن هم صنعتی که در دوره پیش از آن، فعالیت‌های خود را با شتاب طی می‌کرد و زمینه‌های علمی و فناوری آن در کشور نیز به‌شدت رشد کرده بود. به همین دلایل است که امروز جمهوری اسلامی ایران برای رفع برخی از نیازهای خود در حوزه فضای مجازی و اینترنت، به برخی کشورهای کوچک حوزه خلیج فارس همچون امارات متحده عربی وابسته است. اما مطابق آنچه رئیس جمهور در جلسه روز گذشته شورای عالی فضایی به آن تأکید کرد، یعنی دستیابی به مدار 36 هزار کیلومتری در دوره 10 ساله، می‌توان انتظار داشت که هم کم‌کاری‌ها و چالش سازی‌های عامدانه در صنعت فضایی کشور مرتفع شود و هم گام‌های بلندی برای توسعه این صنعت زیرساختی و تأثیرگذار در حکمرانی کشور برداشته شود.