امریکا باید به ایران تضمین بدهد

بنفشه غلامی/ روز گذشته مذاکرات کمیسیون مشترک برجام ادامه پیدا کرد تا اعضا به جمع‌بندی نتایج این دور از مذاکرات که مهم‌ترین آنها رایزنی بیشتر درباره پیش نویس توافق بود ، برسند با این حال مطابق نظر اغلب کارشناسان جهانی، موفقیت احیای توافق 2015 بستگی به اقداماتی دارد که امریکا باید انجام دهد تا پایبندی خود به تعهدات اش در قبال ایران و احیای واقعی برجام را تضمین کند.
در همین ارتباط «روتی تیتل»، استاد حقوق تطبیقی ​​ دانشکده حقوق نیویورک و عضو مادام العمر شورای روابط خارجی امریکا و جمعی از نویسندگان، در تحلیلی به اقداماتی که امریکا می‌تواند با انجام آنها احیای برجام را تضمین کند، پرداخته‌اند. آنها در «قانون و سیاست اقتصاد بین‌الملل» که یک پایگاه تحلیلی متعلق به سازمان تجارت جهانی است، متذکر شده‌اند که «احیای برجام دیگر کار ساده‌ای به نظر نمی‌رسد.» البته تهران نیز همین اعتقاد را دارد. زیرا با توجه به اینکه توافق اولیه برجام در ایران نیز با مقاومت‌هایی رو‌به‌رو شده بود و از نظر بسیاری از کارشناسان داخلی این توافقنامه، توافقنامه‌ای کامل تلقی نمی‌شد، اکنون این کشور دیگر حاضر نیست براحتی توافقی را بپذیرد که در آن امتیازهای مربوط به برجام را در برابر برخی درخواست‌های امریکا، دریافت نکرده باشد. مقاله حاضر با تأکید بر اینکه ایران گام‌های داوطلبانه مثبتی را تاکنون برداشته، نوشته است: «یکی از گام‌های مثبتی که این هفته برداشته شد، حل و فصل برخی اختلافات در زمینه اقدامات نظارتی در ایران بود.» اشاره «تیتل» به نصب دوربینی است که «بهروز کمالوندی»، سخنگوی سازمان انرژی اتمی درباره اعلام داشته است، برای بررسی‌های فنی دقیق در اختیار تهران قرار می‌گیرد و عکس‌های آن در حافظه دوربین‌ها ذخیره می‌شود. اما کارت حافظه آنها در مهر و موم مشترک بین ایران و آژانس باقی مانده و طبق تأکید ایران، آژانس تا زمانی که تهران اطمینان نیابد تحریم‌ها لغو شده‌اند، به هیچ وجه به این اطلاعات دسترسی نخواهد داشت.
«تیتل» و همکارانش با اشاره به این گام داوطلبانه مثبت ایران، تأکید کرده‌اند که اکنون نوبت امریکا است که ثابت کند، واقعاً قصد احیای برجام را دارد و برای برآورده شدن این منظور حاضر به دادن امتیازهایی به ایران است که از نظر تهران «تضمین» احیای برجام تلقی می‌شود. او نوشته است: «در بحث تحریم‌ها دولت بایدن تأکید کرده که حاضر به لغو همه تحریم‌هایی است که مانع احیای برجام می‌شوند. هر چند لغو این تحریم‌ها که در تضاد با ماده شماره 26 برجام هستند، یکی از اصلی‌ترین مطالبات ایران است اما همه آن نیست. ایران بیش از هرچیز خواهان تضمین‌هایی است که بواسطه آنها مطمئن شود، اتفاقی که در دوره ترامپ افتاد تکرار نشود و دولت بعدی امریکا نتواند این توافق را بر هم بزند.»
«تیتل» پیشنهاد داده است: «عذرخواهی بایدن بابت رفتار دولت ترامپ شاید راهگشا باشد. او ماه گذشته از رهبران جهان بابت خروج ترامپ از توافق آب و هوایی پاریس عذرخواهی کرد. اکنون نیز مورد عذرخواهی بایدن از ایران بابت خروج ترامپ از برجام، واجب‌تر به‌نظر می‌رسد. زیرا ترامپ اگر هنگام خروج از توافق پاریس نهایت تشریفات را رعایت کرد، در مورد توافق برجام این کار را بدون هیچ تشریفاتی انجام داد. بنابراین از آنجا که بایدن مدت‌ها است که از ترامپ بابت تخریب برجام انتقاد می‌کند، در این مرحله کاملاً منطقی است که بابت آن رفتار از ایران عذرخواهی کند.» با این حال از نگاه ایران، عذرخواهی هرچند گامی خوب و اخلاقی است اما به تنهایی نمی‌تواند گره گشای خواسته‌های آن از امریکا باشد. ایران خواهان تضمین‌های عملی است تا بتواند به وضعیت اقتصادی کشور نیز کمک کند. در همین ارتباط «تیتل» و همکارانش چند پیشنهاد ارائه داده‌اند که می تواند دیوار بی‌اعتمادی را از میان بردارد.
نخستین پیشنهاد آنها عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی تا پیش از نوامبر 2024 (پیش از انتخابات ریاست جمهوری آتی امریکا) است: «عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی به آن معنا است که ایران صاحب قدرتی می‌شود که می‌تواند با آن تحریم‌های امریکا را در سازمان تجارت جهانی به چالش بکشد. بویژه که سازمان تجارت جهانی نسبت به محدودیت‌هایی که ناقض حقوق بشر هستند، حساس است.»
دومین راه حلی که «تیتل» و همکارانش برای ارائه تضمین به ایران عنوان کرده‌اند «بیمه ریسک سیاسی» است: «چنین بیمه‌هایی به‌طور معمول توسط نهادهای بین دولتی اجرایی می‌شوند. این نهادها متعهد می‌شوند که در صورت انجام نشدن توافق، خسارت مالی ناشی از آن را به دولتی که متضرر شده است، پرداخت کنند. یکی از مراکزی که می‌تواند برای ارائه این تضمین و بیمه در نظر گرفته شود، بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت‌های آسیا (AIIB) است که چین و روسیه به‌عنوان حامیان احیای برجام سهم قابل توجهی در آن دارند.»
سومین پیشنهاد این مقاله نیز که به گفته نویسندگان آن، بلندپروازانه است، ایجاد ساختاری برای داوری بین‌المللی در موارد احتمالی بروز اختلافات بین طرفین است. همان‌طور که این مقاله تصریح کرده است، عملی کردن همه این تعهدات زمانبر است اما باعث ایجاد اعتماد در ایران خواهد شد.