15 سال طول می‌کشد تا زخم صید ترال التیام بیابد

افشین عسگری
مسئول دریایی اداره کل حفاظت محیط‌ زیست هرمزگان
اگرچه شیوه سنتی صید ترال یا همان «جل کشی» قدمتی طولانی در بین صیادان سنتی و ساحل نشینان جنوب دارد ،اما مباحث صید ترال از زمان ورود شناور‌های ترالر صنعتی که از چین آمده بودند و به کشتی‌های چینی معروف بودند در بین مدیران و صیادان آغاز شد. سازمان شیلات کشور برای بیش از یکصد فروند شناور صنعتی مجوز صید ماهی میکتوفیده (فانوس ماهیان) به روش صید ترال میان آبی صادر کرده بود. بررسی درست یا غلط بودن صدور این مجوز‌ها و نحوه نظارت بر آنها موضوع این یادداشت نیست، لیکن تخلفات آشکار تعدادی از این شناور‌ها مانند صید خارج از صیدگاه، عدم رعایت فاصله 12 مایلی از ساحل، صید غیر هدف، صید در عمق کم و غیره موجب اعتراض بسیاری از صیادان سنتی و فعالان محیط زیستی در استان‌های جنوبی شد.
عدم برخورد مناسب با شناورهای متخلف مذکور از سوی نهاد متولی موجب شد ارگان‌های دیگر نیز موضوع صید ترال را مورد بررسی قرار دهند. در نهایت بر اساس مصوبه کمیسیون آب، کشاورزی و محیط زیست مجلس شورای اسلامی هرگونه صید ترال از ابتدای آذر ماه سال 99 به‌مدت دو سال ممنوع اعلام شد. پیگیری کارشناسان و همچنین درخواست‌های مکرر صیادان و ساحل نشینان از مسئولان در سفرهای استانی موجب شد رئیس‌جمهور در تاریخ 28/8/1400 در نشست با نخبگان و فعالان محیط زیستی دستور جلوگیری از صید ترال را صادر کند.
اما صید ترال چیست؟ در این روش صید، توری قیف مانند که به وسیله طناب‌هایی به انتهای شناور متصل شده‌اند، به دنبال شناور کشیده می‌شود، باله‌های ابتدای تور موجب می‌شوند آبزیان به طرف انتهای تور هدایت شده و در آنجا به دام بیفتند. تا اینجا نگرانی فقط مشخص نبودن صید هدف و امکان گیر افتادن انواع موجودات دیگر همچون دلفین‌ها، لاک‌پشت‌ها، کوسه‌ها و دیگر آبزیان در این تورها و صدمه به تنوع ژنتیکی اکوسیستم دریایی است، اما بسیاری از این شناور‌ها اقدام به صید به روش ترال کف یا همان کف روبی می‌کنند. بدین منظور تور را توسط ابزاری به کف دریا هدایت نموده و آنگاه اقدام به کشیدن تور در کف دریا می‌نمایند. این ابزار تخریب‌هایی در مقیاس بزرگ در کف دریا ایجاد می‌نماید که از جمله این تخریب‌ها می‌توان به شکستن مرجان‌ها، تخریب بستر، تخریب لانه آبزیان کف زی، ایجاد کدورت بالا در لایه پایینی و در نتیجه کاهش اکسیژن محلول آب، از بین بردن لارو ماهیان و آبزیان علی الخصوص آبزیانی که نزدیک کف، شکار یا زندگی می‌کنند، خسارت به زیستگاه، از بین بردن فیتو پلانگتون‌ها و زئوپلانگتون‌ها و حذف جلبک‌ها و علف‌های دریایی اشاره کرد. این اثرات باعث کاهش تنوع زیستی گونه‌ها و تغییرات وسیع اکولوژیکی و زیست‌محیطی می‌شوند. تصور کنید با یک لودر بزرگ یک جنگل را شخم بزنید. ضمن اینکه توری بزرگ را بالای درختان پهن کرده باشید که هیچ موجود زنده‌ای توان فرار را نیز نداشته باشد. به همین دلیل صید ترال دارای میزان صید غیر هدف بسیار بالایی است. براساس تحقیقات و مقالات علمی منتشره بین 4 تا 15 سال طول می‌کشد تا آثار تخریب صید ترال در بستر از بین رفته و محیط به حالت اولیه برگردد.
تقریباً در تمام دنیا این روش صید در آب‌های کم عمق منسوخ شده است.حتی برای صید آبزیان کف زی مانند میگو نیز از دیگر روش‌ها مانند قفس‌های صید میگو استفاده می‌شود. در حال حاضر تنها در قسمت‌هایی از آب‌های عمیق اقیانوسی در اعماق بالای 250 متر از روش ترال میان آبی استفاده می‌شود. در این آبها برای دستیابی به صید هدف از تجهیزاتی مانند فیش فایندر (ماهی یاب) یا نت ساندر (ابزاری که محل قرار‌گیری تور را مشخص می‌نماید) استفاده می‌کنند. همچنین تور‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شوند که امکان فرار آبزیان غیر هدف میسر باشد. مثلاً در باله‌های تور ترال منافذ بزرگی برای فرار آبزیان بزرگ جثه یا لاک پشت‌ها تعبیه می‌شود.
متأسفانه به رغم دستورات اکید ریاست جمهور و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی مبنی بر ممنوعیت این روش صید ،همچنان مشاهده می‌شود شناور‌های متخلف  یا غیر مجاز از صید ترال برای صید بیشتر و دستیابی به منافع مالی بهتر استفاده می‌نمایند، غافل از اینکه این روش صید در نهایت منجر به نابودی زیستگاه آبزیان و کاهش صید صیادان در بلندمدت خواهد شد. متولیان امر باید به این موضوع توجه داشته باشند که صید یک گونه از آبزیان، افزایش آمار صید و حتی اشتغالزایی اندک، ارزش تخریب اکوسیستم و بیکاری جمع کثیری از صیادان سنتی و ساحل نشینان را خواهد داشت یا خیر؟
در پایان پیشنهاد می‌شود نظر به دستورات ریاست جمهور مبنی بر ممنوعیت صید ترال، ارگان‌های متولی نسبت به اطلاع‌رسانی، آموزش و جایگزین کردن روش‌های دیگر صید به جای صید ترال اقدام نمایند.