فاطمه(س) الگویی برای همه نسل ها

جواد محدثین
دین پژوه
امروزه، در دوران بحران‌های فکری و عقیدتی، انتقال میراث گرانبهای تشیع از نسل پیشین به نسل نو، درگیر چالش‌ها و آمیخته با تحولات پیچیده اجتماع ما  و جهان است.تغییرات گسترده فرهنگ ارتباطات و تأثیرات عمیق تکنولوژی بر باورها و نگرش‌ها و... یادآور این سخن حکیمانه است که: «فرزندان خود را به گونه‌ای غیر از تربیت خویش بپرورید که آنان متعلق به زمانی غیر از زمان شمایند.»این سخن قطعاً شامل تربیت دینی نیز هست و البته به معنای تغییر رویکرد، روش و زبان تربیت است، نه تغییر محتوا و ارزش‌ها. در این نوشتار، روی سخن ما با کسانی است که در سایه سنگین تحولات اشاره شده و در طوفان حوادث، به میراث گرانبهای دینی سست عقیده نشده‌اند و «آنچه خود داشته‌اند زبیگانه تمنا نمی‌کنند» آنها که بر ارزش این گنجینه پرارج واقفند و دل در گرو حفظ و ترویج آن دارند.قرآن کریم به وضوح پیامبر اکرم(ص) را «الگوی نیکوی مؤمنان» شمرده و آن حضرت، دختر بزرگوار خود را با تعبیراتی ستوده که بالاتر از آنها را در مقام تأیید وتمجید از کسی نمی‌توان یافت.حضرت زهرا (س) بانویی است که پیامبر اکرم (ص) او را تنها همتای علی بن ابی طالب (ع) دانسته و فرمودند: اگر او نبود، تا قیامت کفوی برای علی علیه السلام یافت نمی‌شد.
صدیقه طاهره (س)، به موجب فضایلی که اینها گوشه‌ای از آن است، برترین الگوی والای اهل ایمان و بویژه بانوان مؤمن تا قیامت خواهد بود.
اما در اینجا سؤالی خود می‌نماید. آیا بانویی که قرن‌ها پیش می‌زیسته و تندباد حوادث روزگار، عمر کوتاهی را برای او رقم زد، چگونه می‌تواند الگوی زنان عالم، در همیشه تاریخ باشد؟
آیا بهتر نیست که به سراغ شخصیت‌های معاصر و نزدیک به زمان خود برویم که هر نقشی ایفا نموده‌اند، در شرایطی شبیه به وضعیت ما بوده و الگوبرداری از آنها عملی‌تر است؟بررسی و پاسخ به این سؤال را طی چند مرحله پی می‌گیریم:
پایه‌های اساسی کمال چیست و با گذر زمان چه نسبتی دارد؟
هر انسان متعارفی به سلسله‌ای از ارزش‌ها ارج می‌نهد و آنها را می‌ستاید؛ ارزش‌هایی از قبیل پاکی، صداقت، سختکوشی، وفاداری، گذشت، افتادگی و تواضع، نوع دوستی، سخاوت، عطوفت و... اساساً ارزش‌های یاد شده، محدود به زمان و مکان نیست و دستخوش تغییر نمی‌گردد.
اگر سخن از سخاوت باشد، کدام الگو را زیباتر از بخشیدن لباس عروسی توسط نوعروس، در آستانه جشن ازدواج سراغ دارید که فاطمه(س) چنین کرد. یا آنکه اهل خانه‌ای از کوچک و بزرگ، سه شب متوالی غذای مختصر افطار خود را ببخشند که اهل خانه فاطمه(س) چنین کردند.
اگر سخن از عطوفت باشد، فاطمه(س) در صحنه‌های سخت دوران بعثت در مکه با کمی سن، آنقدر به پدر ملاطفت می‌ورزد که پیامبر(ص) او را
«ام ابیها» می‌خواند و در دوران زندگی مشترک که همزمان با آغاز دوران پرمشقت هجرت به مدینه شکل می‌گیرد، چنان با همسر خود رفتار می‌کند که امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «وقتی به خانه می‌آیم و به زهرا می‌نگرم، تمام غصه‌هایم برطرف می‌گردد.»
در باب قناعت و همسرداری چنان است که امیرالمؤمنین (ع) باید به اصرار از او بخواهد تا چیزی را از شوهر درخواست نماید، زیرا او پرهیز دارد که تقاضایی از همسر بنماید، نکند که فراهم نمودن آن خواسته، در توانش نباشد و به سختی‌اش بیفکند. آنچنان سختکوش و تلاشگر است که سلمان حضرتش را هنگام آسیاب کردن گندم می‌بیند، در حالی که دستان مبارکش زخم شده و همزمان به بچه‌داری مشغول است و چون سلمان تعجب می‌کند که فضه کجا است؟ بانو شرح می‌دهد که خدمتگزار را استراحت داده و امروز روز کار فاطمه(س) و فراغت فضه است.
در مقام علم آموزی، آن هم به روزگاری که علم و دانش در نهایت غربت و مهجوریت بود، کسوت محلی می‌گیرد و آنگاه که بانویی از نیاموختن خود و تکرار چندباره سؤالش شرمنده می‌شود، حضرت زهرا(س) فضیلت‌های اعجاب‌آوری برای تعلیم عقاید دینی بیان می‌کند، تا زن بداند که با مراجعه به حضرت، وی را به فضیلتی نائل ساخته و نه آنکه زحمتی برای او فراهم ساخته باشد.
آنگاه که در نقش هدایتگر اجتماع ظاهر می‌شود، چنان خطابه می‌خواند که از یکسو ارکان ستم را به لرزه می‌اندازد و از دیگر سو خطبه فدکیه حضرتش پهلو به پهلو خطابه‌های علی مرتضی (ع) می‌زند و دستمایه حکمت اندوزی دانشمندان هر عصر و زمان می‌گردد. در راه شناساندن حق و احقاق آن، جان خود را سرمایه می‌کند و شمع وجودش در جوانی می‌سوزد تا راه هدایت که به برکت رسالت پدر بزرگوارش ترسیم شده، پوشیده نگردد. دلسوزی او برای مردمان تا آن حد است که وقتی رنجور و رنجیده در بستر افتاده و طوفان سهمگین حوادث پس از رحلت پیامبر (ص) وجود خسته‌اش را درهم کوفته، چون زنان مدینه به عیادتش می‌آیند و از حالش می‌پرسند، از خود هیچ نمی گوید و تنها بر عاقبتی شوم که مردان ایشان با پشت کردن به حق رقم زده‌اند هشدار می‌دهد و آنها را به بازگشت بر طریق هدایت تشویق می‌فرماید.
آنچه گفتیم و موارد مشابه در زندگی بانوی بزرگ اسلام، هر یک تابلویی راهنما و جهت دهنده است که می‌تواند نسل جوان و هر انسانی را در هر عصری به سوی کمال رهنمون گردد. عظمت شخصیت حضرت فاطمه زهرا (س) چنان است که کوتاهی عمر شریفش، مانع از شکل گیری چنین جلوه‌های خیره‌کننده‌ای نشد.
چنین تصویرهای زیبایی از کرامت و ارزش‌ها، سرمایه‌هایی نیست که با گذشت زمان کهنه شود و کارآیی خود را از دست بدهد بلکه برعکس، به موازات پیشرفت زندگی ماشینی و مدرن که گاه ارزش‌ها را کمرنگ و منزوی می‌کند، چنین الگوهای ممتاز رفتاری، جلوه بیشتری می‌یابد و نیاز به آن‌ها مبرم‌تر می‌شود.
 از داشته‌های خود غفلت نکنیم
بحران‌های اجتماعی که در آغاز مقال بدان اشاره شد، بسیاری اوقات اساس اندیشه و جهت‌گیری فکری افراد را درهم می‌ریزد و از ارزش و کارآیی سرمایه‌های دینی غافل می‌سازد. به طوری که چشم بر این داشته‌ها می‌بندند و یکسره، پیشرفت و کمال را  نزد دیگران می‌جویند. در حالی که شواهد عینی نشان می‌دهد گاه نسل جوان ما در الگوگیری به هر ناکجاآبادی چشم می‌دوزد و اثر می‌پذیرد، جمعی از آنان که در ترسیم خطوط فکری جامعه نقش دارند، نسبت به ارزش‌ها و الگوهای دینی، کم توجه و بلکه ایرادجو می‌شوند و وضع را بدتر از آنچه هست سوق می‌دهند.جهت گیری این افراد نسبت به شخصیت‌های معصوم دینی، حکایت گروهی از بنی اسرائیل است که (به نقل از قرآن کریم) از پیامبرشان درخواست کردند تا از خداوند بخواهد که فرماندهی برای آنان تعیین کند و هنگامی که پیامبر خدا پاسخ درخواست آنها را داد و گفت: «خداوند طالوت را فرمانده شما قرار داده است» بلافاصله به عیب جویی پرداخته و خود را سزاوارتر از طالوت که منتخب خداوند بود دانستند و تا آخر هم اکثراً زیر بار تبعیت از او نرفتند. (سوره بقره‎/ آیات ۲۴۶ ـ ۲۵۲)
بیایید دین خود و اولیای معصوم دین را، که در کنار قرآن کریم، دو پایه جدایی ناپذیر هدایتند، بیشتر باور کنیم و چنان نباشیم که «یار در منزل و ما گرد جهان می‌گردیم.»
شناخت صحیح دین، تنها با این ملاک مقدور است: قرآن کریم، پیامبر و عترت طاهرین علیه‌السلام و الگوهای معصوم دینی هرگز رنگ کهنگی نمی‌گیرد، بلکه روز به روز نوتر و نیاز بشریت بدان‌ها بیشتر می‌شود.
به فرموده امیرالمؤمنین (ع): «به اهل بیت پیامبرتان چشم دوزید و راه آنها را بپیمایید... از آنان پیشی نگیرید که گمراه می‌شوید و عقب نیفتید که هلاک می‌گردید.» (خطبه ۹۷)