غار تاریک دنیای مجازی و نوجوانان

آزاده سهرابی
روانشناس
می گفت دخترم یک ماه است اصرار دارد که اینستاگرام داشته باشد. تازه وارد دوره متوسطه ‏اول شده؛ روزهای کرونا در همه مدت تمام ارتباطاتش را به دنیای مجازی و از طریق ‏واتساپ برده. می‌گفت اوقاتش تلخ شده چون با او مخالفت کردم. فکر نمی‌کرد اینستاگرام ‏فضای مناسبی باشد. می‌گفت اگر فقط امکان دسترسی خودش با فالوئرها بود مشکلی نبود می‌‏شد کنترل کرد اما در بخش سرچ اینستاگرام همه جور فیلم و تصویر و خبری هست. اما در ‏نهایت تسلیم خواست دخترش شد چون احساس می‌کرد دارد پرخاشگر و منزوی می‌شود و ‏مدام دوستانش را مثال می‌زد که همگی در اینستاگرام هستند و برخی عکس‌ها از ‏استوری‌هایشان را برایش می‌فرستادند. اول می‌خواست روی گوشی تلفن همراه خودش ‏اینستاگرام را نصب کند اما دختر قبول نکرد چون زمان‌های زیادی مادر منزل نبود. استدلال ‏دختر از همه جالب‌تر بود: من همین الان هم درس هایمان در واتساپ است و اگر بخواهم دوستانم ‏همه فیلم‌ها و عکس‌ها را برایم می‌فرستند! حالا او یک صفحه با نامی عجیب در اینستاگرام ‏دارد. تقریباً همه دوستانش با اسم‌های مستعار در اینستاگرام هستند و از کوچکترین تا ‏بزرگترین اتفاق زندگی خود را استوری و پست می‌گذارند. با هم چت می‌کنند. دوستان جدید پیدا ‏می کنند و...‏
خیلی از والدین این روزها با اصرار نوجوانانشان در پیوستن به شبکه‌های اجتماعی از جمله ‏اینستاگرام رو به رو هستند و خیلی‌ها مقاومت می‌کنند یا راه‌هایی را انتخاب می‌کنند که ‏قابل کنترل‌تر باشد. مثل داشتن نام کاربری و رمز ورود به اینستاگرام فرزندانشان یا نصب ‏این اپلیکیشن‌ها روی گوشی خودشان و... اما با گشتی در فضاهای مجازی و شبکه‌های ‏اجتماعی می‌توان دریافت که این روزها حضور نوجوانان در این فضاها غیر قابل حذف  است و همین مسأله تنش بسیاری میان والدین و نوجوانان ایجاد کرده است.‏
یکی از ویژگی‌های بارز نوجوانی این است که قابلیت بیشتری در ارتباط با استقلال طلبی در ‏خود پیدا می‌کنند و دوست دارند تصمیم‌هایشان عملی شود. دنبال پیدا کردن نقاط ضعف و ‏قوتش است. عموماً در میان همسالانش به‌دنبال آن می‌گردد چرا که در این دوره بیشترین ‏تأثیرپذیری نوجوان از گروه همسالان است. در این دوره است که گسترش مهارت‌های معنوی ‏واخلاقی شکوفا می‌شود و رفتارهای اجتماعی گسترش می‌یابد. این دوره 11 تا 19 سالگی ‏که در عین حال بحرانی‌ترین مرحله زندگی فرد است و بیشترین و عمیق‌ترین تغییر و ‏تحولات هم در همین سن رخ می‌دهد، حالا در 2 دنیای موازی برای نوجوانان پیش می‌رود: ‏دنیای حقیقی و دنیای مجازی! ‏
‏استانلی هال از روانشناسانی که به دوره نوجوانی در نظریه خود پرداخته نوجوانی را ‏دوران «طوفان و تنش» و دوران توانایی فوق‌العاده جسمانی، عقلی و عاطفی دانسته. به هر ‏حال فرایند انتقال از کودکی به بزرگسالی حتماً پر کشمکش است. این دوره ، دوره هویت ‏یابی و مسئولیت‌پذیری است. دوره‌ای که فرد به بیشترین آرامش برای پیش بردن فرایند ‏تحصیلش نیاز دارد. برای موفقیت و اعتماد به نفسش تلاش می‌کند و... شاید به خاطر همین ‏ویژگی‌هاست که فضای مجازی برای این سن مثل یک تیغ دو لبه عمل می‌کند. کم نیستند ‏نوجوانانی که با پا گذاشتن به دنیای خوش آب و رنگ مجازی شروع به الگوپذیری از ‏تصاویر غیرواقعی می‌کنند و همین اعتماد به نفسشان را زیر سؤال می‌برد. درگیر مدگرایی ‏می شوند. به مقایسه دست می‌زنند. درگیر همان آفت‌ها می‌شوند و ناگهان دارای یک هویت ‏قلابی می‌شوند که والدین هم نسبت به آن احساس بیگانگی می‌کنند و دوباره تنش‌ها شروع ‏می شود. تنشی که ناشی از اصطکاک دنیای واقعی و مجازی در دوره‌ای از زندگی است که ‏به صورت طبیعی هم فرد دارای چالش‌ها و تعارضات جدی است.‏
شاید برای این مسیر پر پیچ و خم نتوان به والدین نسخه واحدی داد چون از هر خانواده تا ‏خانواده دیگر و از هر نوجوان تا نوجوان دیگر تفاوت‌های فاحشی وجود دارد. شاید تنها ‏چیزی که در این میان به داد والدین برسد این است که پیش از ورود فرزندانشان به این دوران ‏سبک فرزندپروری مؤثری را انتخاب کرده باشند و به‌عنوان افراد مرجع در ذهن فرزندانشان ‏جای گرفته باشند و آنقدر دنیای واقعی را جذاب و پر کشش کرده باشند که دنیای مجازی ‏پناهگاه فرزندانشان نباشد که این پناهگاه مانند غاری است که حتی با چراغ قوه هم شاید نتوان ‏بدرستی ابعادش را تشخیص داد.‏