افتادن در تله «هزینه از دست رفته» چگونه ما را متضرر می‌کند؟

سپیده پیری
 خبرنگار
در روزگاری نه چندان دور پادشاهی فیل سفیدی هدیه گرفت که برایش بسیار خاص و ارزشمند بود. به همین دلیل درباریان نسل در نسل وظیفه مراقبت از آن را برعهده داشتند که البته طی سال‌های متوالی هزینه‌های فراوانی صرف نگهداری فیل شد. در واقع آنها بدون آنکه بدانند کارشان چه اهمیتی دارد، مراقبت از فیل را با اهتمام جدی دنبال می‌کردند و توجیه‌شان این بود که تاکنون هزینه زیادی برای فیل صرف شده و نباید متوقف شود. در دانش مدیریت و اقتصاد، فیل سفید استعاره از انتخاب‌ها [و روندها] یی‌ است که برای آنها هزینه زیادی متحمل شده‌ایم و نیرویی مانع کنار گذاشتن یا ترک آن رفتار می‌شود. این یعنی از منظر اقتصاد رفتاری ما به دام «خطای هزینه از دست رفته» افتاده‌ایم. دام هزینه تلف شده یا هزینه از دست رفته زمانی اتفاق می‌افتد که تصمیمات و هزینه‌های گذشته بر تصمیم فعلی‌مان اثر می‌گذارد.
حتماً شما هم دست به زیر چانه گذاشته و دارید موقعیت‌هایی را که در زندگی‌تان به دام این خطا افتاده‌اید پیدا  می‌کنید.
برایتان مثالی می‌زنم که مبتلابه است. فرض کنید به سینما رفته‌اید، نیم ساعت بعد از پخش فیلم متوجه می‌شوید از فیلم خوشتان نمی‌آید و نباید آن را انتخاب می‌کردید. افراد معمولاً با قرار گرفتن در چنین موقعیتی با آنکه از تماشای فیلم لذت نمی‌برند اما در سینما می‌مانند و ادامه فیلم را می‌بینند. به این علت که احساس می‌کنند اگر سینما را ترک کنند، پولشان از دست رفته است. در حالی که پول، زمانی تلف شده که ما فیلمی را ببینیم که به آن علاقه نداریم. بنابراین ماندن در سینما و تماشای فیلمی که دوست نداریم، کمکی به جبران هزینه تلف شده‌مان نمی‌کند.
 
تلنگری به مالباختگان بازار سرمایه
یکی دیگر از موقعیت‌هایی که افراد در تله خطای هزینه از دست رفته گرفتار می‌شوند، انتخاب‌های اقتصادی است و در بازار سرمایه فراگیری بیشتری دارد. اگر شما هم جزو آن دسته از افرادی هستید که طی یک سال اخیر پشت دست‌تان را داغ کرده‌اید که هوس نکنید از بورس سود بگیرید چون بخشی از سرمایه‌تان را از دست داده‌اید، قطع به یقین شما هم در دام این خطای شناختی گرفتار شده‌اید.
فرض کنید در بازار سرمایه سهمی به قیمت 100 هزار تومان خریده‌اید و انتظار دارید به 120 تومان برسد تا 20 درصد از آن سود بگیرید اما شرایط برخلاف انتظارتان رقم خورده و قیمت سهم تا 80 تومان کاهش پیدا کرده است معامله‌گران کم‌تجربه در این شرایط از سهم خارج نمی‌شوند تا ضررشان جبران شود و حداقل بدون ضرر از سهم خارج شوند. در حالی که آن 20 درصد، هزینه از دست رفته است و کاری برای
باز گرداندنش نمی‌توان انجام داد. بنابراین در زمان تحلیل سهام نباید این میزان ضرر را محاسبه کرد چرا که پتانسیل سهم برای رشد ارتباطی با میزان ضرر ندارد.
 
رها کنید
نکته جالب اینجاست که ذهن انسان در چنین مواقعی به دنبال دلایلی برای توجیه تصمیمش می‌گردد تا ثابت کند اشتباه نکرده. هدف ذهن این است که خود را از فشار روانی رها کند. اما واقعاً تصمیم درست چیست؟
هر زمان در چنین موقعیتی قرار گرفتید چشم‌هایتان را ببندید و رها کنید. حتماً بعد از خواندن این جمله می‌گویید موضوع به این راحتی‌ها نیست و می‌پرسید چطور باید رها کرد؟
در گام اول باید برای ادامه مسیر، ترک مسیر  یا جایگزین کردن انتخاب دیگر، سناریوهای مختلفی بنویسید.تأکید می‌کنم حتماً روی کاغذ بنویسید نه توی ذهن‌تان چرا که مکتوب کردن کمک می‌کند به تصویر واقعی‌تری از مسأله برسید.
در گام بعدی هزینه و فایده هر تصمیم را از همان لحظه در نظر بگیرید و در نهایت دست به انتخاب بزنید.

آفتابه را خرج لحیم نکنید
با این اوصاف زندگی پر از موقعیت‌هایی‌ است که ما را بر سر دو راهی قرار می‌دهد، دوراهی تصمیمات بزرگ و کوچک که گاه مسیر زندگی و آینده‌مان را تغییر می‌دهد. شما جزو کدام دسته‌اید؟
همان‌هایی که روی تصمیم غلط‌شان پافشاری می‌کنند یا آنهایی که معتقدند جلوی ضرر را از هر جا بگیری، منفعت است.