خیز بلند تهران برای تقویت سیاست مناسبات منطقه‌ای و آسیایی

گروه سیاسی/ حسین امیرعبداللهیان، در قامت وزیر امورخارجه ایران جدیدترین مقصد سفر کاری‌اش را برای تحکیم و توسعه سیاست ایران در خاورمیانه و آسیا برگزیده است. مسقط، پایتخت عمان، مقصدی است که وزیر خارجه روز گذشته راهی آنجا شد و سپس راهی پکن خواهد شد و در دیدارهایی مهم به گفت‌و‌گو درباره آخرین تحولات پیرامون موضوعات مهم همکاری ایران و چین خواهد پرداخت. انجام این سفرها نشان می‌دهد که تعمیق مناسبات منطقه‌ای در اولویت سیاست خارجی ایران روندی دور اندیشانه است که در سیاست خارجی دولت جدید پی گرفته می‌شود. سیاست خارجی ایران تمرکز ویژه‌ای را بر توسعه روابط و تقویت کانال دیپلماسی با اغلب بازیگران منطقه‌ای و آسیایی قرار داده است. عرصه‌هایی که نیاز به تحرک ویژه تهران دارند و امیرعبداللهیان با سفرهای متعدد به کشورهای این حوزه می‌کوشد نهایت تأثیرگذاری ایران را به منصه ظهور بگذارد.
دولتی که از انزوا خارج شد
شاید یکی از مهم‌ترین وجوه رابطه دیپلماتیک ایران و عمان در سال‌های اخیر را می‌توان در نقشی خلاصه کرد که مسقط در میانجیگری میان تهران و کشورهایی داشته که با تهران بر سر موضوعاتی دچار اختلاف شده‌اند. با این حال این نقش در پی نگاه ویژه دولت سیزدهم به توسعه روابط منطقه‌ای‌اش کارکردی فراتر از میانجیگری یافته است. چه، تلاش تهران برای ایجاد تغییر در مناسبات منطقه‌ای در شرایطی صورت می‌گیرد که ایران در پی تحرکات اخیر پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم از لحاظ منطقه‌ای در حاشیه قرار ندارد و خود به‌عنوان منادی صلح و گفت‌و‌گو نقش‌آفرینی می‌کند. رایزنی‌های مستمر با کشورهای مختلف عربی از جمله عمان در امتداد پیگیری چنین رویکردی معنادار می‌شود. به بیانی دیگر اینک از میان 20 کشور که به‌عنوان کشورهای خاورمیانه‌ای شناخته می‌شوند تنها 2 الی 3 کشور در وضعیت مبهم با ایران به سر می‌برند و تلاش‌های دیپلماتیک ایران در منطقه برای تبدیل شدن دیدگاهش مبنی بر گفت‌و‌گوی منطقه‌ای به یک راهبرد اجرایی است. راهبردی که علاوه بر ضرورت تبیین بیشتر جزئیات و راهکارها، نیازمند ایجاد توافق و اجماعی درونی در قبال سیاست خارجی کشور در منطقه است. این در حالی است که منطقه خاورمیانه در ارتباط پیوسته با کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز و شبه قاره هند تعداد بیشتری از کشورهای جهان را در بر می‌گیرد و ایران بویژه در ماه‌های اخیر کوشیده با اغلب این کشورها رابطه‌ای فراتر از حسن همجواری برقرار کند.
توزان غرب و شرق
سفر به پکن هم در امتداد پیگیری اجرای سیاست تقویت مناسبات منطقه در دستور کار وزیر خارجه قرار گرفته است. بنا به گفته سخنگوی وزارت خارجه دستورکار این سفر طیف گسترده‌ای از موضوعات را در بر می‌گیرد که توافق ۲۵ ساله ایران و چین در همین چهارچوب مورد توجه قرار می‌گیرد. دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم در حالی اداره امور را به دست گرفت که در حوزه روابط تهران با پکن و مسکو پرونده‌های نیمه کاره زیادی روی میز بود. پیش از این اجرای ناموفق برجام و سیاست نگاه صرف به غرب به شکست انجامیده بود. واقعیتی که نمی‌توان تأثیر آن را به فراگیرشدن رویکرد سیاست خارجی ایران در دوره جدید و تمرکز بر سیاست شرق محور نادیده گرفت. اما رویکرد نزدیکی به شرق در دولت رئیسی تفاوت‌های بنیادین با شرق‌گرایی دولت سلفش دارد و چتر دیپلماسی را در آسیا گسترده‌تر کرده است. زمینه مذاکرات و رایزنی‌های مقام‌های ایرانی با کشورهایی چون چین و روسیه زمانی در ماه‌های اخیر گسترده شد که تهران اتکای صرف خود به حل موضوع برجام را برداشت تا از این رهگذر میزان وابستگی به هر کشور خارجی در حوزه شرق و غرب را کاهش دهد. رئیسی در خلال برنامه‌هایی که برای تعمیق روابط با مسکو و پکن تدارک دیده است، بیش از هر چیز در پی ارائه یک الگوی واقع‌بینانه از رابطه متوازن میان همکاری با شرق و دیگر نقاط جهان است. سنگ بنای این رابطه در دوره جدید می‌تواند برپایه توافق بلندمدت 25 ساله‌ای باشد که تهران و پکن برای اجرایی کردن آن خیز بلندی برداشته‌اند.
اینک در شرایطی که به نظر می‌رسد ایران و شرکای غربی‌اش در حال انجام مذاکرات رفع تحریم‌ها هستند، عملیاتی شدن توافق 25 ساله میان تهران و پکن مورد پیگیری جدی مقام‌های دو کشور قرار گرفته است و همین مسأله فرصت خوبی را فراهم می‌کند تا دولت سیزدهم گام بلندی برای تحقق سیاست توسعه متوازن روابطش در عرصه سیاست خارجی بردارد.