انجمن اجاره نشین‌های گمنام

ترانه بنی‌یعقوب
گزارش نویس
«خاطر عموم اهالی محترم پایتخت مستحضر است که بعضی از آقایان مالکین مدتی است در امر معاملات استیجاری رویه نامطلوبی را اتخاذ و انواع فشارها و خسارات را نسبت به یک مشت مردم کاسب و صنعتگر مملکت روا می‌دارند. برای جلوگیری از تعدیات غیرقابل تحمل آقایان مالکین، چندی است هیأت مستأجران اتحادیه تشکیل داده و با امیدواری و پشتگرمی شروع به اقداماتی کرده‌اند.» این بخشی از بیانیه اتحادیه مستأجران در سال 1307 هجری شمسی است که توسط فرخی یزدی شاعر و روزنامه‌نگار آن روزگار پرحادثه ارائه شد. بعدها در سال 1331 خلیل ملکی فعال سیاسی نیز برای تشکیل اتحادیه مستأجران فراخوان داد، اما از آن زمان تا کنون هر روز پیوسته بر مشکلات این قشر بدون صنف و اتحادیه افزوده شده است.
اگر مستأجرید، حتماً زمانی پیش آمده که از دست مالک خانه یا رفتارش کلافه شده‌اید. شاید هم اصلاً کل پروسه اجاره‌نشینی کلافه‌تان کرده؛ اینکه مجبورید سالی یک بار خانه به دوش باشید، مالک بی حساب و کتاب روی اجاره یا ودیعه بگذارد و... این جور وقت‌ها از خودتان می‌پرسید دادتان را به کجا ببرید؟ حرف‌های‌تان را باید به چه کسی بزنید و چطور کمک بگیرید؟ سال‌ها قبل برای همین مشکلات و کمک به مستأجران عده‌ای دورهم جمع شدند و پیشنهاد دادند مستأجران برای خود تشکلی درست کنند. هرچند این تلاش‌ها معمولاً بی نتیجه مانده اما بهتر است بدانید این دغدغه جهانی است و در همه جای دنیا مستأجران می‌خواهند صدایشان را به گوش دیگران برسانند و نهادی پیگیر حقوق‌شان داشته باشند. طبق آخرین اخبار و اطلاعات منتشر شده این روزها از هر پنج نفر دو نفر مستأجر هستند و از طرفی طی 10 سال گذشته نرخ اجاره‌نشینی بشدت افزایش داشته است. حالا اگر شما هم یک مستأجر هستید و دلتان از رفتار مالکان و وضعیت اجاره بها پر است و به برخی قوانین اجاره‌نشینی معترض‌ هستید، اما نمی‌دانید کجا باید حرف دل‌تان را بزنید، بد نیست این گزارش را بخوانید. بررسی‌ها نشان می‌دهد سال‌هاست این دغدغه در همه جای جهان وجود دارد و برای آن اتحادیه و صنفی ساخته شده جوری که بیشتر کشورهای دنیا اتحادیه مستأجران دارند و در برخی کشورها اتفاقاً این نهاد آنقدر قدرتمند است که گاه داد و فغان صاحبخانه‌ها را درمی‌آورد. برهمین اساس اتحادیه بین‌المللی مستأجران در سال 1926 در استکهلم سوئد شکل گرفت و اتحادیه‌های مختلف دنیا عضو آن هستند.
حالا شاید بپرسید جز دو مورد تاریخی که درباره اتحادیه مستأجران در ایران به آن اشاره کردیم، چرا نهاد دیگری برای مستأجران نداریم بویژه در سال‌های اخیر که روز به روز وضعیت مستأجران سخت‌تر و سخت‌تر شده است. شاید برای پاسخ به همین دغدغه‌هاست که «باهمستان» که یک نهاد مدنی در حوزه شهری وحمایت و توانمندسازی گروه‌ها و منافع به حاشیه رانده شده‌ها در فرایند‌های توسعه شهری است بار دیگر به فکر افتاد که درباره لزوم تشکیل این نهاد حرف بزند و بحث آن را در فضای مجازی مطرح کند. برای اینکه بیشتر با این ایده آشنا شویم بهتراست پای حرف یکی از اعضای این انجمن بنشینیم.
 علی آخرتی، عضو انجمن غیردولتی باهمستان در این باره می‌گوید: «مسکن وضعیتی بحرانی دارد و مشکلاتش کاملاً به چشم می‌آید؛ وضعیتی که نتیجه سال‌ها سیاستگذاری اشتباه است و تبعاتش را این روزها شاهدیم. اگر نرخ رشد اجاره‌نشینی در این مدت را بررسی کنید خیلی از این موارد معلوم می‌شود. در این سال‌ها خیلی‌ها مالکیت‌شان را از دست داده و اجاره‌نشین شده‌اند و بعد همین اجاره‌نشین‌ها به خاطر بالا رفتن بی رویه قیمت‌ها به سمت محلات خارج از مرکز و حاشیه حرکت کرده‌اند. در سال‌های اخیر نرخ رشد ارزش زمین از نرخ رشد مسکن بیشتر بوده و هر دو این‌ها از متوسط تورم بالاتر، بنابراین همه این موارد قابل بررسی و توجه است.»
او تأکید می‌کند: «مسکن حق انسانی و ذاتی هر فرد است و همه انسان‌ها حق دارند سرپناه داشته باشند. در حالی که این روزها مسکن نه به عنوان حق بلکه به عنوان یک کالای سرمایه‌ای شناخته می‌شود و بازار آن بی‌حساب و کتاب محل یکه تازی سوداگران شده. در این بازار پر از سوداگری معمولاً منتفعان بازار مسکن، خودشان سیاستگذاران این بازار و ناظران اجرا و مناسبات هستند و دائم بر سود خود می‌افزایند. در مقابل مستأجران مدام از این بازار طرد می‌شوند و طردشان از این بازار را باید به منزله از دست دادن حق انسانی‌شان در نظر گرفت. وقتی مسکن این چنین تبدیل به‌کالای سرمایه‌ای می‌شود [بدیهی است که] با هجوم روزافزون سرمایه‌ها به این بازار مواجه می‌شویم و در نهایت در دل این وضعیت و شرایط  نابرابر، جمعیت طردشدگانی را داریم که به صورت روزافزون زیاد می‌شوند. یکی از راه‌هایی که می‌تواند این مناسبات را تغییر دهد، تشکل اجاره‌نشین‌هاست. یعنی این افراد بتوانند ضمن تبادل تجربیات موجب دلگرمی هم شوند و به صورت کلان‌تر هم صدای خودشان را به گوش بقیه برسانند و در مطالبات‌شان جدی‌تر باشند.»
 البته در برخی شهرهای کوچک مستأجران در فضای مجازی دور هم جمع می‌شوند و از مسائل و مشکلات‌شان می‌گویند یا برای برخی مسائل مانند پیدا کردن خانه نو و مناسب چاره‌جویی می‌کنند.
اعضای گروه باهمستان هم می‌دانند اجرایی شدن این ایده به این آسانی‌ها نیست و از بالا به پایین و دستوری قابلیت اجرایی شدن ندارد: «این اتفاق باید با اقبال اجاره‌نشین‌ها و از دل بحث‌های خود اجاره‌نشین‌ها و آزمون و خطاهای آنها پیش برود و موانع قانونی که برای شکل‌گیری این تشکل وجود دارد، برداشته شود. مشکل دیگر جامعه ما این است که منافع جمعی و فضاهای عمومی در مقابل منافع شخصی و خصوصی نادیده گرفته یا کم ارزش شده است. این‌ها مشکلات شکل گرفتن این تشکل است و اینکه چه ساز و کاری می‌توان برای آن اندیشید. طرح همین ضرورت و دعوت به اندیشیدن و گام‌های ابتدایی آن می‌تواند مثبت باشد و یک سری کلیشه‌های این حوزه را بشکند؛ کلیشه‌هایی که شکل مناسبات نابرابر را طوری در ذهن ما بدیهی کرده که به چیز دیگری نمی‌توانیم فکر کنیم. در ایران دو تجربه اتحادیه مستأجران را داریم؛ یکی دعوتنامه فرخی یزدی در سال 1307 برای تشکیل اتحادیه اجاره‌نشین‌ها و فراخوان دیگر هم جمعیت دفاع از حقوق مستأجران در سال 1331. طرح این موضوع و سابقه تاریخی‌اش همین است. اما در کشورهای دیگر این تجربه جدی‌تر بوده و این تجربیات را می‌توان با مستأجران ایرانی به اشتراک گذاشت. مثل اتحادیه مستأجران انگلیس و آلمان که همه آنها برای قدرت دهی و برون رفت از بحران مستأجران دیده شده. اتحادیه مستأجران آلمان هم نهادی بسیار پرقدرت و جدی است و به شکل کنونی از سال 1951 ایجاد شده. شکل پیشین آن هم در شهر درسدن آلمان در سال 1868 ایجاد شد. این اتحادیه نه تنها از منافع اعضای خود یعنی مستأجران دفاع می‌کند که خدماتی هم به آنها ارائه می‌دهد مثل مشاوره‌های حقوقی در دعاوی حقوقی و انواع خدمات دیگر.»
اگر دوست ندارید قراردادهای اجاره‌نشینی‌ مدت‌دار باشد، قیمت اجاره مستقل از قیمت ملک تعیین شود و افزایش میزان نرخ اجاره در قرارداد اولیه ذکر شود و توسط بازار و مالک تعیین نشود، همچنین به دلیل ناتوانی در پرداخت اجاره مجبور به تخلیه ملک نشوید یا خانه‌ها با بدترین شرایط رفاهی به شما اجاره داده نشود، چه صنف و اتحادیه‌ای از شما حمایت خواهد کرد؟ این روزها شکل اولیه چنین اتحادیه‌هایی را به صورت دورهمی‌های مجازی شاهدیم؛ گروه‌هایی که با به اشتراک گذاشتن تجربیات هر یک از اعضا در معضلات اجاره نشینی و ازجمله اجاره مسکن، تلاش می‌کنند وضعیت بهتری فراهم کنند.