وصال دو ساحت از زیبایی

میرعلیرضا میرعلی نقی
 پژوهشگر تاریخ موسیقی ایران
مجید صفری؛ صنعتگر شگفتی‌آفرین؛ از هنرمندانی است که در ایران و در فرهنگ موروثی ایرانی، شهرت ساخته‌هایش از شهرت نامش بسیار پیش افتاده و آثارش را بیش از خودش می‌شناسند. بیشتر شهرت او به خاطر سه‌تارهایش است که نمونه‌هایی رشک‌انگیز را از وحدت صنعت ظریف؛ صدای گیرا و نقش‌های هوش‌ربا را به پاکیزه‌ترین وجهی نشان می‌دهند. دوستداران سه تارهای او شاید ندانند که استاد صفری در ساختن سایر سازهای ایرانی نیز ممتاز و از دیگران متمایز است. سازهایی چون تار، تنبور، سنتور، تنبک و بربط (عود)؛ و البته چندین ساز دیگر که غیر ایرانی هستند.
میانسالان عرصه موسیقی؛ نام صفری را با‌سازی به اسم «حافظ» به یاد می‌آورند. ‌سازی که به همت او و برادر جوانمرگشان؛ شادروان سعید صفری ساخته شد. آلبومی هم حاوی اجرای با این ساز ابداعی در کمپانی بین‌المللی سونی به بازار آمد که «ناگفته» Untold نام داشت. در همان سال‌ها در موزه موسیقی ایران؛ ساخته‌های این دو برادر هنرمند در کنار سازهای استاد معظم جناب آقای ابراهیم قنبری مهر به دید عمومی گذاشته شد و نشریات تخصصی هنر برادران صفری را تحسین کردند.
اکنون، استاد مجید صفری؛ سازسازی شناخته شده در جهان موسیقی است. عنوان والای Luthier که در اروپا به صنعتگران بزرگ گفته می‌شود؛ در نشست‌ها و محافل تخصصی به او اطلاق شده و برازنده اوست. دوستداران ساخته‌های ظریف و خوش صدای او از چهارگوشه جهانند و محدود به ایرانیان داخل و خارج از ایران نیستند. استاد مجید صفری، هنرمندی بی‌حاشیه و درون‌نگر است که از بازاری کاری و سری‌سازی و مافیای معاملات آلات موسیقی فرسنگ‌ها دور بوده و تنها به اعتلای ساخته‌هایش اندیشیده و وقف کار و کار و کار بوده است. شاید برای همین هم هست که در زادگاهش؛ شهرت آثارش بیش از شهرت نامش است.
نگارنده در سال گذشته به لطف هنرمند گرامی؛ آقای ابوسعید مرضایی که نوازنده و معلم و نواسازی شهره به دقت و ظرافت هستند؛ با ساخته‌های این صنعتگر کم نظیر آشنا شدم. ایشان آرزویی که استاد قدیم سه تارسازی و سه تارنوازی؛ زنده یاد علیمحمد صفایی (درگذشته به سال ۱۳۱۸ ش.) داشته‌اند را پس از هشتاد سال به شایستگی برآورده کرده‌اند. سه تارهای زنده‌یاد صفایی؛ به تزئینات مجلل و ریزه کاری‌های چشم‌نواز مشهور است و در آنها از طلا، نقره، صدف، عاج، آبنوس، فیروزه، الماس، یاقوت و زمرد استفاده شده است، ولی صدای اکثر آنها مطلوب نیست و رنگی خفه و به اصطلاح «کر» دارند. زنده‌یاد صفایی می‌خواست زیبایی ظاهر و زیبایی صدا را با هم ایجاد کند ولی توفیقی نیافت. پس از او دوسه صنعتگر دیگر هم در این راه تلاش کردند ولی موفقیتی نداشتند. استاد صفری اولین سه‌تار ساز تاریخ موسیقی ماست که این آرزو را تحقق بخشیده است. ساخته‌های او وحدت خیره‌کننده‌ای از زیبایی شنیداری و دیداری را عیان می‌کنند. مسلماً سه تارهای ایشان مانند سازهای برخی قدما؛ مجموعه‌ای از سنگ‌ها و فلزات معدنی گرانبها نیست! بلکه تزئین ساز از خود ماده سازنده آن (چوب و رنگ انتخابی) تأمین شده و دیگر نمی‌توان به آن واژه «تزئین» را اطلاق کرد. آنچه در اصطلاح ساده به آن تزئین می‌گوییم، در واقع جزئی ازکلیت ساز است که با آن در دست‌های مسلط استاد صفری به وحدت و تعالی رسیده است. باید این سازها را دید؛ صدایشان را شنید و از نمایش وصال این دو ساحت از ساخت استادانه زیبایی لذت برد.