ظرفیت داوطلبان فرصتی برای توسعه محلی و ملی

حسام‌الدین نراقی
داوطلب سازمان‌های غیردولتی و کنشگر توسعه
برای آینده مشترک مان داوطلب شویم؛ این شعار سال 2021 روز جهانی داوطلب بود که توسط دفتر داوطلبان سازمان ملل متحد در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار در سطح جهان برای مشارکت و اقدام مشترک از سوی نهادهای دولتی و غیردولتی پیشنهاد شد.
ظرفیت عظیم نیروهای داوطلب فرصتی برای همکاری و مشارکت جمعی همه مردم در همه‌جا برای ساختن جهانی بهتر است.
تاریخ ایران زمین در حافظه خود از قرن‌ها قبل سابقه فعالیت‌های انساندوستانه و خیرخواهانه را به شکل‌ها و روش‌های مختلف در خود جای داده است. ساخت کتابخانه، مدارس، مراکز درمانی، آب انبار، احیای قنوات و توسعه زیرساخت های موردنیاز و فضاهای عمومی با منابع مالی وقفی، کمک به نیازمندان از بخشش و کارهای نیک توسط ثروتمندان، توزیع غذا به مناسبت های دینی، مشارکت عمومی در قالب مناسبت های دینی، فعالیت‌های حمایتی توسط عیاران و انواع مشارکت موضوعی در فعالیت های عام‌المنفعه در جای جای تاریخ ایران زمین یا مستندشده یا هنوز می‌توان آثار و بقایای سازه‌های آن را دید.
کار داوطلبانه فردی در فرهنگ، تجربه تاریخی، هویت دینی و ملی ما ایرانیان پیشینه و قدمت بالایی دارد، البته که کمتر از سازمان و نهاد مردمی در تاریخ می‌توان اثر پیدا کنیم. این تفاوت بین کشور ما با سایر کشورهای جهان است. مفهوم و موضوعی که در جهان جدید و در قرن بیستم بعد از جنگ جهانی دوم در کشورهای توسعه یافته با فعال شدن مؤسسات خیریه و سازمان‌های غیردولتی و اجرای متنوع اقدامات توسعه‌ای در آن کشورها و سایر کشورهای کمتر توسعه یافته به شکل سازمان‌های مختلف و با همراهی نیروهای داوطلب مفهومی جدید پیدا کرد.
بهبود وضعیت و روند اجرای اقدامات انساندوستانه و توسعه‌ای در ایران با گسترش ارتباط بین ایرانیان و کشورهای توسعه یافته از نیمه دوران قاجاریه آغاز شد. قبل و پس از وقوع انقلاب مشروطه شاهد تشکیل نهادها و سازمان‌های غیردولتی اعم از سیاسی و اجتماعی در جامعه هستیم، این ساخت و رشد مؤسسات خیریه و عام المنفعه بخصوص از نوع محلی و با شکل و قالب سازمانی در بین ایرانیان تا نیمه اول قرن چهاردهم آغاز شد و تا سال 1400 در قالب مؤسسات خیریه  یا سازمان‌های مردم نهاد همچنان ادامه دارد.
واژه‌های نیکوکار، خیرخواه و واقف عناوینی بودند که در گذشته برای شناختن افراد مشارکت کننده در رفع مشکلات جامعه می‌شناختیم ودر دوران معاصر با تفکیک 2 نقش
 1- تأمین کننده مالی برای نیکوکاران و خیرین 2- داوطلب برای نیروهای انسانی فعال و مشارکت کننده در امور اجتماعی بهتر می‌توانیم بین این افراد تمایز و تفکیک قائل شویم. اجرای هر کار انساندوستانه همیشه و الزاماً نیازمند تأمین مالی نیستند، گاهی می‌توان برای کاهش یا رفع مشکلات و مسائل با مشارکت نیروهای داوطلب اعم از حضور فیزیکی و اختصاص زمان، تجربه و دانش  یا در زمانه رشد فناوری‌های ارتباطی با همکاری مجازی در این زمینه اقدام کرد.
ظرفیت نیروی انسانی با هر شکل و نوع و شرایط و تأمین‌کنندگان منابع و خیرین در کنار نیروهای داوطلب و علاقه‌مند به فعالیت همیشه بوده و هست؛ ولی موضوع مهم در این زمینه، ترویج فرهنگ کار داوطلبانه، اطلاع‌رسانی و تشویق جامعه به فعالیت داوطلبانه، تعریف درست و مناسب کارهای داوطلبانه، شفافیت و اطلاع رسانی عمومی و گسترده فرصت‌های مشارکت داوطلبانه، مدیریت و هدایت ظرفیت نیروهای داوطلب، مستندسازی و شفاف‌سازی اقدامات، عملکرد و دستاوردهای حاصل از همکاری داوطلبان در کنار نیکوکاران و حامیان مالی اقدامات انساندوستانه، ترویج مشارکت جمعی و از همه مهم تر کمک به توانمندسازی جوامع محلی و نیازمند کمک برای کنش و فعالیت بیشتر آنها در کنار استفاده از ظرفیت‌های داوطلبان موضوعاتی است که باید مورد توجه متولیان دولتی و مدیران و مسئولان سازمان ها و گروه‌های داوطلبانه قرار گیرد.
در این میان به اهمیت نقش نهادسازی و پایداری نهادهای غیردولتی و داوطلبانه در کنار مؤسسات خیریه باید توجه کرد. اینکه چرا در کشور ما پایداری مؤسسات خیریه و نهادهای امدادی و کمک کننده به نیازمندان بیشتر از نهادهای توانمندساز و توسعه‌ای است. همچنین در این زمینه نباید فراموش کنیم که چرا در ایران با وجود داشتن سابقه و تاریخ بلند و پرافتخار کارهای انساندوستانه و خیر جمعی، شاهد تعداد کم سازمان‌های غیردولتی و خیریه با قدمت و سابقه زیاد هستیم؟ چرا نهادهای غیردولتی در سایر استان‌ها و شهرستان‌ها به اندازه تهران نیست؟ چرا خیرین و نیکوکاران کمتر به همکاری با مؤسسات داوطلبانه و توسعه‌ای رغبت دارند؟ چرا رویکرد حمایتی و کمک معیشتی بیشتر مورد قبول و جذاب تر است تا اقدامات توسعه‌ای و توانمندسازی فردی و محلی و اجتماعی؟
در آغاز قرن جدید پانزدهم هجری خورشیدی، خوب است که نیکوکاران، داوطلبان، فعالان اجتماعی و علاقه‌مندان به توسعه و پیشرفت ایران و جامعه ایرانی علاوه بر سؤالات بالا به شرایط مؤثر در فعالیت‌های اجتماعی، به پایداری و استمرار فعالیت سازمان‌های داوطلب محور، به تعامل و مشارکت بین بخش‌های خصوصی و دولتی و غیردولتی در مسیر حل و رفع مشکلات اجتماعی در قالب مؤسسات انساندوستانه و توسعه‌ای بیشتر اندیشه کنند. همچنین خوب است آنها که دل در گرو رشد و توسعه مردم و میهن دارند و علاقه‌مند به کارهای داوطلبانه هستند، بیشتر به راهکارهای حفظ و توسعه مدیریت نیروهای انسانی داوطلب آگاه و توانمند و خلاق و پیگیر و پایدار برای ایران فردا اهتمام ورزند.