گام مثبت تهران، فرصت مغتنم برای ریاض

گروه سیاسی/ دیپلمات‌های ایرانی برای نخستین بار پس از قطع روابط تهران و ریاض در سال 1394 در نشست‌های عادی سازمان همکاری اسلامی در «جده» حضور یافتند. بر اساس این خبر که منابع دیپلماتیک اعلام کرده‌اند، دیپلمات‌های ایرانی در نشست مقدماتی برای اجلاس سازمان همکاری اسلامی که قرار است 22 مارس (دوم فروردین 1401) در سطح وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی در شهر «اسلام‌آباد» برگزار شود، حضور یافته‌اند؛ رویدادی که در کشاکش تحولات داغ خاورمیانه برآمده از رویکردی است که ایران بویژه پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم در دعوت از همه بازیگران منطقه به گفت‌وگو به خدمت گرفته است. رابطه تهران و ریاض و به تبع آن با اغلب کشورهای عربی که در قالب شورای همکاری خلیج فارس یا به طور گسترده‌‌تر در اتحادیه عرب تحت نفوذ عربستان قرار دارند، در کمتر دوره‌ای ثبات را تجربه کرده است. با این حال وجود دشمن مشترکی به نام رژیم صهیونیستی و نیز حلقه وصلی به نام سازمان همکاری‌های اسلامی سبب می‌شد تا تنش‌های پدید آمده با ابتنا به ضرورت‌های موجود در مسیر بهبود و کاهش اختلاف قرار گیرد. این رابطه اما بعد از بروز وقایعی نظیر تجاوز به دونوجوان ایرانی در فرودگاه جده توسط مأموران پلیس سعودی و همچنین شروع جنگ علیه ملت یمن و اعدام شیخ باقرالنمر از سوی عربستان که منجر به حوادث سال 1394 در سفارت عربستان در تهران شد، بار دیگر در مسیر فرود قرار گرفت. این در حالی بود که دولت حسن روحانی گرچه در مواضع اعلامی خود مبنی بر گفت‌وگو در منطقه تأکید می‌کرد اما این در حالی بود که در صحنه عمل نتوانست دیپلماسی منطقه‌ای را همپای دیپلماسی هسته‌ای پیش براند و برای پیگیری سیاست منطقه‌ای خود گامی فراتر از مواضع اعلامی بردارد.
زنگ خطر
فارغ از آنچه در بطن تحولاتی که در رابطه تهران و ریاض در سال‌های گذشته روی داده است، نگاهی به وضعیت جاری منطقه می‌تواند از آنچه در غرب آسیا به‌ویژه از سوی عربستان در حال روی دادن است، رمزگشایی کند. پیش از این، طرح مکرر ادعای مداخله ایران درمنطقه همپای دولت سابق امریکا، تعارض‌های عمیق در رویکرد منطقه‌ای تهران و ریاض  را بیشتر می‌کرد. این در حالی بود که دولت سعودی خود به بهانه حمایت از دولت مستعفی و متواری یمن، در رأس ائتلاف عربی به این کشور حمله کرده و شهرهای یمن را هدف بمباران هواپیماهای جنگنده قرار داده بود.  از سوی دیگر بسیاری از ناظران، نقش عربستان در حمایت از گروه‌های تکفیری و تروریستی فعال در منطقه را غیرقابل انکار می‌دانستند. اما زنگ خطر روند کاهشی نفوذ عربستان در منطقه زمانی به صدا درآمد که دولت جدید امریکا به ریاست «جو بایدن» تصمیم خود برای راهبرد خروج تدریجی نیروهای نظامی خود از منطقه و تمرکز بر سیاست «چرخش به آسیا» را به مرحله اجرا درآورد تا نشانه‌هایی از سوی ریاض مبنی بر بهبود رابطه با ایران ارسال شود. کمرنگ شدن همپیمانی امریکا و متحدان عربی‌اش در کنار حضور ناکام عربستان در جنگ فرسایشی یمن که به نوعی با عقب‌نشینی امارات به عنوان متحد عربستان در این جنگ همراه شد، دلایل کافی برای تصمیم‌گیران ریاض فراهم کرد تا نسبت به دعوت دولت جدید ایران به گفت‌وگوی منطقه‌ای که خود برای پیگیری آن سازوکاری روشن و عملی را در پیش گرفته بود، روی خوش نشان دهند. سفر «شیخ طحنون بن زاید آل نهیان»، مشاور امنیت ملی امارات متحده عربی بعد از روی کار آمدن دولت سیدابراهیم رئیسی و مذاکرات محرمانه تهران و ریاض نشانه‌ای از فرصت‌جویی جبهه عربی متحد با غرب به رهبری عربستان برای گفت‌وگو با ایران بود.
ضرورت تصمیم عربستان
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه هم روز گذشته در سخنانی بار دیگر در مراسم اختتامیه همایش ملی ایران و همسایگان بر تداوم رویکرد تعامل محور ایران در منطقه تأکید کرد و گفت: «ما راه را برای عربستان باز گذاشته‌ایم هر زمان عربستان تصمیم بگیرد روابط دیپلماتیک خود را با ایران به حالت طبیعی برگرداند از بازگشایی سفارتخانه‌ها و بازگشت روابط به حالت طبیعی و حتی توسعه روابط با عربستان استقبال می‌کنیم.» وزیر امور خارجه با ابراز خرسندی از استقرار سه دیپلمات ایرانی در جده به موضوع بازگشایی نمایندگی‌های دو کشور اشاره کرد و گفت: «درباره اینکه چه زمانی سفارتخانه‌‌های دو کشور باز شود، اکنون عربستان باید تصمیم بگیرد. ما از دور جدید گفت‌وگوها استقبال می‌کنیم و هم مایلیم اشاره کنیم که گفت‌وگوهای طولانی لازمه بازگشت روابط به حالت عادی به تنهایی نیست بلکه اتخاذ تصمیم سیاسی یک ضرورت است. ما در دولت جدید این تصمیم را اتخاذ کرده‌ایم که عربستان هر زمان به جمع‌بندی رسید، می‌تواند به بازگشت روابط با ایران اقدام لازم را به عمل بیاورد.»
بازگشت به واقع‌گرایی
به نظر می‌رسد دولت سعودی حالا با ایرانی مواجه است که در دولت جدید علاوه بر پیگیری هوشمندانه مذاکرات وین، درهای رابطه‌اش با کشورهای منطقه یکی پس از دیگری گشوده می‌شود و عمق راهبرد سیاست خارجی‌اش را به گفت‌وگوهایی تحمیل می‌کند که تا پیش از این ممکن نبود. ابتکار منطقه‌ای سیاست خارجی دولت سیزدهم زمانی خود را به درستی نشان داد که همزمان با آغاز مذاکرات رفع تحریم‌ها در وین، با فرستادن رئیس هیأت مذاکره کننده خود به دیدار مقام‌های عربی و مطلع کردن آنها از آنچه در صحنه مذاکرات می‌گذشت، روی گشاده خود را برای آغاز این روند آشکار کرد. اینک این واقعیت هویدا شده که عربستان تاکنون در نزاع خودساخته‌ای که با ایران بر سر نفوذ منطقه‌ای رقم زده است، چه با سلاح نفت و چه با ابزار حمایت از تروریسم تکفیری چیزی جز شکست نیافته است. هر چند احتمال بازگشت به واقع‌گرایی از سوی دولتمردانی که طی ماه‌های گذشته با واقعیات دیگری در منطقه روبه‌رو شده‌اند، می‌تواند زمینه‌ای برای حل بی هیاهوی اختلافات همچون گذشته باشد و ریاض با اغتنام گام مثبت جمهوری اسلامی، نگاه و تکیه خود به خارج منطقه را کمرنگ نماید.