از مدرسه‌سازی تا انسان‌سازی

پرستو رفیعی
خبرنگار
در یک مدرسه دو شیفته درس می‌خواند. در کلاس‌های کوچک با نیمکت‌های چوبی سه نفره که در بیشتر مواقع محل نشستن چهار دانش‌آموز بود، الفبای زندگی را از معلم می‌آموخت. با این حال وضعیتش از پسرعمویش خیلی بهتر بود چون او در یک مدرسه 4 شیفته درس می‌خواند و سهم او از کلاس درس تنها سه روز از هفته بود. مادرش می‌گفت خیلی از بچه‌ها در روستاها باید هر روز در سرما و گرما کیلومترها راه بروند تا به مدرسه برسند و بعضی دیگر حتی امکان سرکلاس نشستن را هم ندارند. معلم اما باید حواسش هم به درس دادن می‌بود و هم به دانش‌آموزانی که با سختی در مدرسه حضور می‌یابند و به دشواری در کلاس درس کنار یکدیگر می‌نشینند.
اینها خاطراتی است که بسیاری از معلمان و دانش‌آموزان سال‌های ابتدایی پیروزی انقلاب آن را بیان می‌کنند. با پیروزی انقلاب اسلامی بارقه امید در دل بسیاری از اقشار محروم جامعه شکل گرفت و اعتمادهای از دست رفته جانی دوباره یافت. بسیاری از خانواده‌ها که تا پیش از انقلاب درسایه بی‌اعتمادی مانع حضور دخترانشان در مدارس می‌شدند حالا رخت مدرسه بر تن فرزند کرده او را روانه محل کسب علم و دانش کردند، به طوری که پس از پیروزی انقلاب اسلامی حضور دانش‌آموزان دختر در مدارس رشدی چشمگیر یافت. افزایش تعداد دانش‌آموزان در کنار مشکل کمبود فضا و تجهیزات آموزشی موضوعی بود که بر مدار توجه مسئولان قرار گرفت اما نیاز به حضور پرقدرت خیرین برای رفع این معضل بسیار خودنمایی می‌کرد. این بود که مانند همیشه نیکوکاران و خیرین در راستای کمک به تحصیل و پرورش فرزندان میهن و دستیابی به پیشرفت و توسعه کشور به همت دانش‌آموزان آینده‌ساز، گام در میدان گذاشتند و پرچم مدرسه‌سازی را به اهتزاز درآوردند.
محمدرضا جعفری، مدیرعامل جامعه خیرین مدرسه‌ساز در گفت‌و‌گو با «ایران» از دلیل تشکیل مجمع خیرین مدرسه‌ساز و چالش‌های پیش رو می‌گوید: پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بسیاری از شهرها مشکل کمبود فضای آموزشی و پرورشی وجود داشت. خیلی از مدارس اطراف شهر تهران مانند اسلامشهر و رباط کریم به صورت چندشیفته فعالیت می‌کردند. برخی از بچه‌ها حتی یک روز درمیان به مدارس می‌رفتند. در واقع پس از انقلاب، اعتماد ایجاد شده در میان خانواده‌ها مخصوصاً در مناطق محروم سبب شد سیلی از دانش‌آموزان به سمت مدارس روانه شوند. تعداد دانش‌آموزان و همچنین دانش‌آموزان دختر در سطح قابل ملاحظه‌ای رشد کرد. به همین دلیل در بسیاری از نقاط کشور با مشکل کمبود مدرسه و تجهیزات آن مواجه شدیم.
وی ادامه می‌دهد: با فراخوان اعلام شده از سوی وزارت آموزش و پرورش و سازمان نوسازی مدارس کشور برای کمک به ساخت مدارس در نقاط مختلف کشور، خیرین وارد عرصه مدرسه‌سازی شدند. در سال‌های ابتدایی تشکلی واحد در این زمینه وجود نداشت و خیرین از طریق ارتباط با آموزش و پرورش، شخصاً برای ساخت مدرسه اقدام می‌کردند. پس از مدتی با افزایش مشارکت‌های مردمی افراد نیکوکار، این موضوع نظم یافت. از سوی دیگر مدارس می‌بایست تحت نظارت سازمان نوسازی مدارس ساخته می‌شد تا ماندنی‌تر و مناسب‌تر باشند. به همین دلیل سازمان نوسازی مدارس کشور همایش‌هایی را در این راستا در استان‌های مختلف کشور برگزار کرد و اولین جشنواره خیرین مدرسه‌ساز در سال 1377 برگزار شد. در این جشنواره، مشکلات به گوش مردم رسید و پس از آن با همتی بی‌بدیل در سال 78 جامعه خیرین مدرسه‌ساز کشور در مشهد مقدس تأسیس شد.
ساخت 49 درصد مدارس کشورتوسط خیرین
مدیرعامل جامعه خیرین مدرسه‌ساز، با تأکید بر نقش ارزشمند خیرین مدرسه‌ساز در تأمین فضا و تجهیزات آموزشی کشور می‌گوید: از آن زمان تاکنون مدارس زیادی توسط خیرین ساخته شده است. در سال‌های اخیر مشارکت مردم خیر و نیکوکار در این زمینه به 49درصد رسیده است. یعنی 49درصد از مدارسی که ساخته و تحویل آموزش و پرورش مناطق می‌شود با کمک مردم خیر و نیک‌اندیش بنا شده است و آنها یا به تنهایی و به‌طور کامل هزینه ساخت مدرسه را پرداخت کرده‌اند  یا به صورت مشارکتی در ساخت مدرسه نقش‌آفرینی کرده‌اند.
وی با بیان اینکه در سال گذشته خیرین مبلغ 3 هزار میلیارد تومان تعهد کرده‌اند، تصریح می‌کند: در سال گذشته خیرین 1361 مدرسه با 6300 کلاس درس احداث کرده‌اند. همچنین دو سال پیش 40 هزار کلاس درس به صورت نیمه‌کاره بود که با طرح آن در مراکز و نشست‌های مختلف، با کمک خیرین و نیک‌اندیشان، در حال حاضر بیشتر این کلاس‌ها به بهره‌برداری رسیده است. الحمدلله، حضور خیرین و افراد نیکوکار در اقصی نقاط کشور، به ایجاد شور و شوق زیادی در زمینه تحصیل برای دانش‌آموزان منجر شده است.
جعفری اظهار می‌کند: خیرین مدرسه‌ساز در بازسازی خرابی‌های پس از بروز حوادث مختلف طبیعی نیز حضور پررنگی داشته‌اند. برای مثال در زلزله کرمانشاه حدود 77 مدرسه تخریب شد که خیرین به میدان آمدند و حدود 200 مدرسه، در آنجا احداث کردند. در بازسازی پس از سیل استان سیستان و بلوچستان، لرستان، خوزستان و گلستان هم خیرین حضور چشمگیری داشتند. آنها طی یک همایش در یک روز حدود 230 میلیارد تومان برای ساخت مدارس این استان‌ها تعهد کردند. خوشبختانه بسیاری از مدارس این استان‌ها توسط خیرین ساخته شد و دانش‌آموزان امکان حضور در مدارس و دریافت آموزش‌های لازم را یافتند.
وی در خصوص ویژگی‌های مشخصی که خیرین مدرسه‌ساز دارند، می‌گوید: خیرین انسان‌های نوع‌دوستی هستند که بر ارزش‌های والای انسانی تکیه دارند. توجه به دیگران، به فکر دیگران بودن و از فکر خود بیرون آمدن، همه بچه‌های کشور را فرزند خود دانستن، همگی نشان از روحیه زلال و حس انسان‌دوستی این افراد است که در وجود آنها موج می‌زند. بحمدالله از اقشار مختلف مردم در بین خیرین مدرسه‌ساز مشاهده می‌شود. نیکوکاران زیادی داریم که در گمنامی مدارس بسیاری ساخته‌اند، همانند مرحوم آقای خسرو شاهی که حدود 400 مدرسه ساخت بدون اینکه نامی از او آمده باشد  یا مرحوم آقای حسنعلی علی‌پور 72 مدرسه به نام شهدای کربلا در استان اردبیل بنا کرد. افرادی از این دست در میان خیرین مدرسه‌ساز بسیار وجود دارد. از سوی دیگر افرادی هستند مانند برخی از فرهنگیان یا افراد عادی و حتی دانش‌آموزانی که سرمایه‌های خرد خود را برای ساخت مدارس صرف می‌کنند.
رفع چالش‌ها در سایه توجه نمایندگان مجلس
جعفری با اشاره به چالش‌های موجود در مسیر مدرسه‌سازی عنوان می‌کند: سازمان نوسازی مدارس کشور، ادارات کل نوسازی مدارس استان‌ها و وزارت آموزش و پرورش نهادهایی هستند که باید با مجمع خیرین مدرسه‌ساز همکاری داشته باشد که به یاری خدا تاکنون این همکاری‌ها به‌خوبی صورت گرفته است. اما مشکلی که اخیراً در مسیر ساخت مدارس پیش آمده موضوع انشعابات است. در گذشته در قانون انشعابات، پروژه‌های خیرین معاف بودند. اما درحال حاضر بسیاری از پروژه‌ها آماده بهره‌برداری است ولی در انشعابات آنها دچار مشکل هستیم. از این‌ رو امیدواریم نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی به این موضوع توجه کنند و ما را در رفع آن یاری دهند.
مدیرعامل جامعه خیرین مدرسه‌ساز می‌گوید: بیشتر مدارس ساخته شده در نقاط محروم، توسط خیرین ساکن تهران ساخته می‌شوند. در سال گذشته در حدود 700 مدرسه در سیستان و بلوچستان توسط این خیرین در حال ساخت بود. اما باید بگویم که ما در همه استان‌های کشور مجمع خیرین مدرسه‌ساز داریم که زیرمجموعه جامعه خیرین هستند. در این مجامع هم آموزش و پرورش، هم سازمان نوسازی مدارس و هم خیرین حضور دارند. اگر فردی که قصد مشارکت یا درساخت مدرسه و یا تجهیز آن را دارد می‌تواند به جامعه خیرین یا سازمان نوسازی مدارس کشور در استان تهران مراجعه کند. ارتباطات لازم برای چنین فردی شکل داده می‌شود تا او براساس نظر و نیت خیر خود در هر نقطه‌ای از کشور که بخواهد بتواند مدرسه بسازد یا مدرسه‌ای را تجهیز کند. اگر هم داوطلبان در استان‌های دیگری هستند می‌توانند به مجمع خیرین مدرسه‌ساز یا سازمان نوسازی مدارس و حتی آموزش و پرورش آن استان مراجعه کنند و با امضای تفاهمنامه‌ها بین خیرین و دستگاه‌ها، ساخت یا تجهیز مدارس در مناطق کم‌برخوردار آغاز می‌شود.
وی می‌افزاید: در جامعه خیرین اخیراً کمیسیونی به نام «کمیسیون مدرسه‌یاری» شکل گرفته است که علاوه بر ساخت، به مدارس مناطق محروم کمک می‌کند. این کمیسیون به دنبال این است که خیرین و مؤسسات خیریه علاقه‌مند به کمک به مدارس مناطق محروم را براساس نیاز مناطق مختلف هدایت کنند. در این مدارس هم نیازمند توانمند‌سازی معلمین هستیم و هم نیازمند تأمین تغذیه مناسب برای دانش‌آموزان مدارس شبانه‌روزی و مدارس روزانه هستیم. نیاز به تجهیز مدارس با وسایل کمک آموزشی نیز در نقاط محروم کشور به‌شدت احساس می‌شود. از این رو خیرین در زمینه‌های مختلف حتی تهیه کتاب درسی و لوازم‌التحریر هم می‌توانند به مدارس این مناطق کم‌برخوردار کمک کنند. در همین راستا درحال حاضر مؤسساتی هستند که دانش‌آموزان مستعد را بورسیه می‌کنند و آنها را مورد حمایت مالی خود قرار می‌دهند، تا دانش‌آموزان مستعدی که مشکل مالی دارند بتوانند مسیر رشد و موفقیت را به شکلی مطلوب طی کنند. این اقدام شایسته گامی بزرگ در مسیر پرورش نیروهای مؤثر و ارزشمند برای رشد و تعالی کشور است.
جعفری در ادامه به اهمیت مهارت‌آموزی در میان دانش‌آموزان اشاره می‌کند و تصریح می‌کند: بحث دیگری که اخیراً در جامعه خیرین مورد توجه قرار گرفته مهارت‌آموزی در بین دانش‌آموزان است. اگر دانش‌آموزان دارای مهارت مناسبی باشند در آینده و پس از فارغ‌التحصیلی و اخذ دیپلم می‌توانند به سرعت و سهولت وارد بازار کار شوند. این امر علاوه براینکه نیازمند رواج فرهنگ کار در بین دانش‌آموزان و خانواده‌های آنهاست ، به توانمندسازی هنرستان‌های کشور هم نیاز دارد. هنرستان‌ها در حال حاضر دچار مشکلات بسیاری نظیر نداشتن کارگاه‌های مناسب و کمبود تجهیزات لازم هستند. اگرمردم کمک کنند ما می‌توانیم با تقویت این هنرستان‌ها، شرایط لازم برای رشد و مهارت آموزی دانش‌آموزان را فراهم کنیم.
بسیاری از مدارس تهران قدیمی و فرسوده هستند
جعفری تأکید می‌کند: هرچند که در تهران و استان‌هایی نظیر سیستان و بلوچستان، خوزستان، خراسان رضوی، فارس، اصفهان، و سایر استان‌های کشور مدارس بسیاری ساخته شده‌ است اما همچنان با کمبودهایی در این زمینه مواجه هستیم. شهر تهران مسائل و مشکلات بسیاری دارد خیلی از مدارس قدیمی و فرسوده شده و برخی از مدارس هنوز استیجاری هستند از این رو در استان تهران همچنان به کمک و مشارکت خیرین احتیاج داریم.